Η άγνωστη ιστορία ενός Καλυβιώτη που έσωσε έναν Ιταλό στρατιώτη!

Με αφορμή τον εορτασμό της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940 ας προσεγγίσουμε τα γεγονότα εκείνης της εποχής με μία διαφορετική ματιά και να αναφερθούμε στην ιστορία δυο ανθρώπων που μπορεί να ανήκαν στις αντίπαλες μαχόμενες πλευρές κατά την Ελληνοϊταλική σύρραξη, απέδειξαν όμως ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι πιο δυνατός από τα μίση των πολέμων!

Η ιστορία μας ξεκινάει το φθινόπωρο του 1943, όταν ένας ρακένδυτος και ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες Ιταλός στρατιώτης, ονόματι Αρτούρο Πιερτραρέλι, φθάνει στα Καλύβια προς αναζήτηση τροφής αλλά και κάποιο ασφαλές μέρος για να κρυφτεί από τους διώκτες του.

Κάποιοι μάλιστα που τον είδαν να περιφέρεται στο δρόμο ερχόμενος από το Αγρίνιο θέλησαν να τον περιπαίξουν και να τον κακομεταχειριστούν, ίσως και να του αφαιρέσουν τη ζωή…

Φθάνοντας κυνηγημένος στο χωριό και μη γνωρίζοντας κανέναν, αναζητούσε ένα κομμάτι ψωμί ή λίγη μπομπότα για να κρατηθεί όρθιος, πριν συνεχίσει το δρόμο του προς το άγνωστο και το αβέβαιο…

Και να, ως “από μηχανής θεός”, ένας θαρραλέος και σεβαστός κάτοικος του χωριού, ο κυρ Τάσος Μεσογίτης του φώναξε να έρθει κοντά του και χωρίς να διστάσει και παίρνοντας βέβαια τις απαραίτητες προφυλάξεις, του έγνεψε να τον ακολουθήσει βόρεια του χωριού, στο σπίτι που διέμενε τότε, στα Καραθανέϊκα…

Αφού του έδωσε φαγητό για να χορτάσει την πείνα του και νερό για να ξεδιψάσει, ο κυρ Τάσος τον πήρε υπό την προστασία του και παρά τους κινδύνους που εγκυμονούσαν για τον ίδιο, τον έκρυψε στην αποθήκη του σπιτιού του για να τον προστατέψει από κινδύνους και διώξεις.

Όπως εξομολογήθηκε στον κυρ Τάσο, ήταν από ένα προάστιο της Ρώμης και στον πόλεμο υπηρετούσε σε μονάδα που έδρευε στο Αγρίνιο, πιθανά στην Υπηρεσία Σιδηροδρόμου.

(1) Η διοίκησις του Γραφείου Σιδηροδρόμου (Uficio Lavoro Feroviari) της γραμμής Αγρινίου- Άρτας-Ιωαννίνων-Δυρραχίου η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, έδρευε στην οδό Παπαστράτου στο σπίτι του Σκαλτσά, απέναντι του κινηματογράφου REX, νυν σούπερ μάρκετ. Η γραμμή είχε φθάσει μέχρι τα Ρουσέϊκα όταν μεσολάβησε η παράδοση άνευ όρων της Ιταλίας.

Γενικός Επόπτης της γραφείου Σιδηροδρόμων και ο οποίος διέμενε οίκαδε, ήταν ο συνταγματάρχης του Ιταλικού Μηχανικού colonel Mario Agnioli (Μάριο Ανιόλι).

Ο Ιταλός Αρτούρο, που είχε μάθει κατά την εδώ παραμονή του να μιλά λίγα ελληνικά, θα παραμείνει για αρκετούς μήνες κρυμμένος στη μικρή αποθήκη όπου φυλάσονταν γεωργικά εργαλεία, τσουβάλια με πατάτες και καλαμπόκι, ενώ ο κυρ Τάσος του δίνει το όνομα Πέτρος, για να τον προφυλάξει από τους Γερμανούς και για να μοιάζει με ντόπιο εργάτη.

Εκεί, πότε από τον κυρ Τάσο πότε από την θειά Νάσαινα (Όλγα) Καραθάνου, έβρισκε ένα πιάτο φαϊ, ζεστό ψωμί, ένα στρώμα για να κοιμάται και ένα καταφύγιο που του παρείχε προστασία από τους διώκτες του.

Αφού τα πράγματα ηρέμησαν και οι Γερμανοί δυνάστες αποχώρησαν από την περιοχή μας τον Σεπτέμβριο του ’44, τότε ο Πέτρος άρχισε σιγά σιγά να δουλεύει στα χωράφια που καλλιεργούνταν πατάτες, συγκεκριμένα στον οικισμό του Αγίου Γεωργίου, στην περιοχή “Τσάμπες” κοντά στο σημερινό δημοτικό σχολείο.

Ο μπάρμπα Τάσος είχε πολεμήσει στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου, κατά την διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940, μεταφέροντας με το άλογό του πυρομαχικά και τρόφιμα, ενώ στο πεδίο της μάχης μια εχθρική σφαίρα τον τραυμάτισε στο χέρι του.

Ο Τάσος Μεσογίτης είχε έρθει στα Καλύβια μεταξύ 1937-38 μετά από πρόσκληση του γεωπόνου Στέλιου Παπαπάνου για να συνεργαστούν στην καλλιέργεια της πατάτας στα γόνιμα χωράφια του χωριού. Και οι δυο γνωρίζονταν απο παλαιότερα αφού κατάγονταν από τις Κουκουβάουνες Αττικής. Σύζυγος του Παπαπάνου ήταν η αυστρογερμανικής καταγωγής, Ντουντού (το γένος Σένικ).

Αρκετοί χωριανοί ήξεραν για τον Ιταλό και τον προστάτευαν με την σιωπή τους, ενώ ποτέ κανένας δεν πρόδωσε το μυστικό στους Γερμανούς, στους ταγματασφαλίτες ή στους αντάρτες. Εκείνη την φοβερή και δύσκολη εποχή πολλοί Ιταλοί στρατιώτες υπέστησαν βίαιες διώξεις ενώ αρκετοί από αυτούς έχασαν τη ζωή τους…

Από τη μελέτη προφορικών αφηγήσεων της ιστορικής έρευνας (2)με τίτλο:

“Αποθήκες Αφ. Παπαπέτρου – «στρατόπεδο συγκέντρωσης» της Φιλολόγου Μαρίας Αγγελής προκύπτει ότι οι αποθήκες “Αφ. Παπαπέτρου” στο Αγρίνιο χρησιμοποιήθηκαν σαν «στρατόπεδο συγκέντρωσης». Μέσα σ’ αυτές κρατήθηκαν Εβραίοι που μεταφέρθηκαν στο Αγρίνιο από την Άρτα, Πρέβεζα, Γιάννενα κλπ. καθώς και πολλοί Ιταλοί μετά την κατάρρευση. Επίσης και Έλληνες, Αγρινιώτες και «ξενοχωρίτες» οι οποίοι συλλαμβάνονταν κατά τις οργανωμένες συλλήψεις που γίνονταν από τους Γερμανούς στο Αγρίνιο.

Προφορική αφήγηση Σ. Πύργου (26-2-2008) στην ερευνήτρια Μαρία Αγγελή:

«Τ’ς λυπόστανε. Πάηνε για αγγαρεία. Με τ’ κουβέρτα τυλιγμένοι χωρίς αυτό. Δεν τα’ς έδωνανε ούτε βρακί. Φαίνοντανε τα γεννητικά τ’ς όργανα. Απάν’ στ’ Παπαπέτρ’ η ψείρα, όταν μας πήγανε εμάς εκεί, η ψείρα μας πήρε μπλαστί! Σε άχυρο κοιμόντανε. Το άχυρο είχε γεμίσ’ ψείρα. Τ’ς έδωνανε νερό σε βυτία με βεν­ζίνα και. πετρέλαιο. Τέτοια συμπεριφορά. Έβγαινανε όξω για αγγαρεία και φωνάζανε τ’ς γυναίκες: λίγο πάν’ λίγο ψωμί. Νηστικοί, πεινασμένοι, κουρασμένοι…».

Έτσι λοιπόν πολλοί Ιταλοί μετά την κατάρρευση του συμφώνου Ιταλίας-Γερμανίας εγκλείστηκαν στις αποθήκες Παπαπέτρου, όπου ζούσανε σε άθλιες συνθήκες και τους χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί για διάφορες αγγαρείες κλπ. Αρκετοί από αυτούς διασκορπίστηκαν στα γύρω βουνά και αγωνίζονταν μαζί με τους Έλληνες αντάρτες, όπως αναφέρουν οι προφορικές μαρτυρίες.

Μετά την απελευθέρωση ο Αρτούρο (Πέτρος) ευχαρίστησε τον μπαρμπα Τάσο και είπε ότι όταν κάποια μέρα θα επέστρεφε ήθελε να εκπληρώσει ένα τάμα στο εξωκλήσι του Άι Γιώργη και τον προστάτη Άγιο.

Αρχές καλοκαιριού του 1981 ο Αρτούρο Πιερτραρέλι ήρθε ξανά στα Καλύβια μετά από 36 χρόνια.

Είχε μεσημεριάσει και ψάχνοντας μετά από τόσα χρόνια στο χωριό, σταμάτησε έξω από την ταβέρνα-ψησταριά του Γιάννη Ζαπαντιώτη και ρώτησε τον μπάρμπα Στάθη Σκαφίδα για το που είναι το σπίτι του Τάσου Μεσογίτη.

Οι δυο χωριανοί φώναξαν από παρακείμενο καφενείο όπου κάθονταν, τον Γιάννη Μεσογίτη, ο οποίος πλησίασε τον άγνωστο άνδρα και τον ρώτησε τι ήθελε… Αφού μίλησαν για λίγα λεπτά πήγε στο σπίτι για να ειδοποιήσει τον πατέρα του ότι τον ψάχνει ένας άγνωστος άνδρας.

Ο μπάρμπα Τάσος κίνησε για το μαγαζί και καθώς πλησίασε βλέπει τον ξένο να σηκώνεται και να έρχεται προς το μέρος του… Κοντοστάθηκαν στα 5-6 μέτρα και για λίγα δευτερόλεπτα κοίταζαν ο ένας τον άλλον… Ο χρόνος έμοιαζε με αιωνιότητα… Πέτρο λέει ο ένας, Τάσο αποκρίνεται ο άλλος… Και αμέσως αγκαλιάζονται, φιλά ο ένας τον άλλο, συγκίνηση και δάκρυα χαράς έρεαν στα μάτια τους.

Φιλοξενήθηκε για μια εβδομάδα στα Καλύβια και οι δυο παλιοί φίλοι είχαν την ευκαιρία να θυμηθούν παλιές ιστορίες και περιστατικά από το παρελθόν και την περίοδο της κατοχής.

Λίγες μέρες αργότερα ο Αρτούρο (Πέτρος) εκπλήρωσε το τάμα του στον Αη Γιώργη, προσφέροντας μια κασετίνα που είχε ανάγλυφο σχέδιο σε σχήμα μεγάλης καρδιάς και στο μέσον έναν μικρό σταυρό, κατασκευασμένα από ασήμι και χρυσό και στο κάτω μέρος το όνομα του δωρητή.

Για λόγους προστασίας το πολύτιμο δώρο παρεδόθη τελικά στην εκκλησιαστική επιτροπή και στον εφημέριο του χωριού παπά Χρήστο Μυζήθρα, ο οποίος το τοποθέτησε στον χώρο του ιερού του Αγίου Νικολάου.

Κατά τη διαμονή του στο χωριό μας ο Αρτούρο Πιερτραρέλι, ξεναγήθηκε στο Αγρίνιο, στο Μεσολόγγι, στην Πάτρα.

Μάλιστα στο Αγρίνιο, στο ύψος που ήταν ο κινηματογράφος REX, στην οδό Παπαστράτου, βρήκε το παλιό διώροφο όπου είχε αναμνήσεις από την εποχή της κατοχής.

Στην αχαϊκή πρωτεύουσα ο Αρτούρο έψαχνε για ένα σπίτι που φιλοξενήθηκε για λίγες μέρες πριν αναχωρήσει για την Ιταλία στα μέσα του 1945.

Τελικά εντόπισε το παλιό σπίτι όπου βρήκε μια ηλικιωμένη η οποία τον θυμήθηκε με την οποία μίλησαν για λίγη ώρα με έντονη συγκίνηση και πολλές αναμνήσεις.

Ο Πέτρος αγαπούσε πάρα πολύ τον μπάρμπα Τάσο και τον θεωρούσε σωτήρα του και τον ευγνωμονούσε σε όλη του ζωή για το καλό που του έκανε. Του είχε πεί πολλές φορές να πάει στη Ρώμη και να τον φιλοξενήσει… Ο Πέτρος ξαναήρθε δύο ακόμη φορές κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ΄80 στην Ελλάδα και επισκέφθηκε την οικογένεια Μεσογίτη στα Καλύβια.

Μέχρι το τέλος της ζωής του επικοινωνούσε με την οικογένεια του Τάσου Μεσογίτη, μάθαινε τα νέα τους και πάντα ευχαριστούσε τον άνθρωπο που τον έσωσε από βέβαιο θάνατο εκείνα τα δύσκολα χρόνια…

Έρευνα-κείμενο: Γιώργος Πανταζόπουλος

Πληροφορίες:

Από άρθρο του αείμνηστου Θανάση Τσαλαβρά στην τοπική εφημερίδα «Νέοι Καιροί» (23-01-2001) Τίτλος: «Στρατωνισμός δυνάμεων κατοχής στο Αγρίνιο- Διαμονή Γερμανών και Ιταλών αξιωματικών- Διοικήσεις, Φρουραρχεία, Καραμπινερίες»
Ιστορική έρευνα με τίτλο: “Αποθήκες Αφ. Παπαπέτρου – «στρατόπεδο συγκέντρωσης» της Φιλολόγου Μαρίας Αγγελής (epoxi.gr)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΡΧΕΙΟΥ
Αρχείο Γιάννη Μεσογίτη, αρχείο Γιώργου Στρατούλη, Συλλογή Νίκου Αντωνίου, αρχείο Γιάννη Κουτρουμπούση
1) Αρχείο Γιάννη Μεσογίτη:
α) Ο Τάσος Μεσογίτης με τη σύζυγό του Σωτηρία και τον Αρτούρο (Πέτρο) Πιερτραρέλι
β) Ο Αρτούρο Πιερτραρέλι και ο Γιάννης Μεσογίτης μπροστά από την οικία Σκαλτσά, στο Αγρίνιο
γ) Εργάτες στα πατατοχώραφα του κάμπου. Στο μέσον της κάτω σειράς διακρίνεται ο Τάσος Μεσογίτης και ο Χρήστος Στρατόπουλος
δ) Ο Τάσος Μεσογίτης με τη σύζυγό του Σωτηρία, την αδερφή της Ελένη και τον Αρτούρο Πιερτραρέλι
ε) Ο Αρτούρο Πιερτραρέλι και ο Γιάννης Μεσογίτης, στον Κήπο των Ηρώων στο Μεσολόγγι

2) Αρχείο Γιώργου Στρατούλη
Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Αγρινίου. Είναι η οικία του ξυλεμπόρου Αθανασίου Ματσούκα, δωρητού του πτωχογηροκομείου Αγρινίου. Στο κτίριο αυτό στεγαζόταν το ιταλικό στρατοδικείο, φαίνεται η σημαία του.

3) Αρχείο Γιώργου Στρατούλη
Ιταλοί στρατιώτες κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Αγρινίου. Η μάνδρα που φαίνεται πίσω τους, είναι στο σημείο που αρχίζει ο δρόμος και το μεγάλο πάρκινγκ μπροστά από τα σχολεία που είναι στην περιοχή του τρένου.
Ακριβώς αριστερά, καθώς βλέπουμε τους στρατιώτες, είναι το κτίριο του σιδηροδρομικού σταθμού. Χρονολογικά είναι μεταξύ 1941-1943.

4) Συλλογή Νίκου Αντωνίου
Ιταλοί αξιωματικοί περπατούν σε δρόμο του Αγρινίου, Μάιος 1941.
(Δημοσίευση Akis Vidiniotis “Αιτωλία και Ακαρνανία στο πέρασμα του χρόνου”, Aetolia Acarnania tempus).

5) Αρχείο Γιάννη Κουτρουμπούση

kalyvia.gr