Η αμφισβήτηση της ανάπτυξης – Με αφορμή το Α΄FORUM για την Τριχωνίδα

Η έννοια της “αειφόρου” ανάπτυξης αποτελεί έναν μετριοπαθή συμβιβασμό γύρω από τον οποίο συγκλίνουν ιδέες και συμφέροντα, αλλά συγχρόνως συναντά την αντίθεση του πιο ριζοσπαστικού τμήματος του οικολογικού κινήματος, που αντιπροτείνει την έννοια της βιώσιμης… παραγωγής.  Η αναγκαιότητα της ανάπτυξης αμφισβητείται ριζικά και προβάλλεται η «χαμένη» αξία της σταθερότητας της φύσης, που αποτελούσε χαρακτηριστικό πολλών πρωτόγονων κοινωνιών (Goldsmith 1981).  Η παραγωγή πολιτισμού κατά το παρελθόν θεωρείται σημαντικότερη (Μοδινός 1991β) και η κάλυψη των ανθρωπίνων αναγκών πιο ουσιαστική απ΄ ότι στην εποχή μας. Οι πρωτόγονες κοινωνίες, αγνοώντας την οικονομία, εξουδετέρωναν τα πλεονάσματα με «πολιτισμική κατανάλωση» (θρησκευτικές τελετές κ.λ.π) και ουσιαστικά απαγόρευαν τη συσσώρευση και την ανάπτυξη. Οι τεχνολογικές καινοτομίες συχνά απορρίπτονται επειδή δεν εξυπηρετούν τον βασικό στόχο της σταθερότητας. Ο πλούτος συνιστάται κυρίως επικοινωνία, σημαντική αξία αποτελεί το «είναι» αντί του «έχειν». Η υποτιθέμενη «φτώχεια» αυτών των κοινωνιών θεωρείται σχετική έννοια, δεδομένου ότι η αναπτυγμένη συλλογικότητας καλύπτει ικανοποιητικά τις βασικές ανάγκες του ατόμου. Η επίδραση της διείσδυσης της δυτικής τεχνολογίας στις πρωτόγονες κοινωνίες, π.χ. των Τροπικών (Μοδινός 1986) υπήρξε σαρωτική. Εξαφανίστηκαν αξιόλογοι πολιτισμοί, τρόποι του κόσμου, γνώσεις και τεχνολογικές εφαρμογές.  Η συλλογικότητα αντικαθίσταται από την ατομικότητα με το μεγάλο κόστος της μοναξιάς και της ουσιαστικής φτώχειας.  Η φτώχεια βιώνεται πλέον ως έλλειψη βασικών αγαθών για τα οποία στο παρελθόν φρόντιζε η οικογένεια και η κοινωνία. Η έλλειψη καλού πόσιμου νερού, ήσυχου ύπνου, δυνατότητας περιπάτου, συναναστροφής, επαφής με τη φύση είναι ένας εκσυγχρονισμός της φτώχειας» (Μοδινός 1991α), ο οποίος στις αναπτυγμένες κοινωνίες εκφράζεται με τη μη επαρκή ικανοποίηση τεχνητών και συνεχώς ανανεώσιμων αναγκών, όπως π.χ. η μοτοσικλέτα, το στερεοφωνικό, ο κλιματισμός. Η ατομικότητα αποτελεί θρίαμβο της ελευθερίας του ατόμου, η οποία. όμως, είναι πλασματική : χαρακτηριστικό παράδειγμα το αυτοκίνητο Ι.Χ., το οποίο υποτίθεται ότι παρέχει ελευθερία κίνησης αλλά στην πραγματικότητα παγιδεύει και εγκλωβίζει τον χρήστη του, στην καλύτερη δε περίπτωση δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να επιστρέψει στον σύγχρονο άνθρωπο αυτό που δεν στερείται ο πρωτόγονος. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, η αναπτυξιακή διαδικασία δεν έχει στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, διότι αν μπορούσαν να επινοηθούν αντικειμενικοί δείκτες ποιότητας ζωής, η ανάπτυξη δεν θα τους ικανοποιούσε. Τα φαινόμενα που παρατηρήθηκαν κατά τους τελευταίους αιώνες δεν αποτελούν πραγματική πρόοδο. Η ανάπτυξη είναι στην πραγματικότητα μια πλασματική έννοια, η οποία εμπορευματοποιεί αγαθά που ήδη υπάρχουν, ενώ τα ενδεχόμενα πλεονεκτήματά της αναιρούνται από το μεγάλο κοινωνικό κόστος που τα συνοδεύει. Το κόστος αυτό εκδηλώνεται με την υποβάθμιση όχι μόνο του περιβάλλοντος αλλά και του πλαισίου ζωής (εντατικές καλλιέργειες), με αποτέλεσμα να υπονομεύονται οι δυνατότητες ευτυχίας των ανθρώπων. Η απόρριψη της ανάπτυξης και η αποκατάσταση της αξίας της κοινωνικής σταθερότητας κατά τα πρότυπα της ωριμότητας (climax) των οικοσυστημάτων (Goldsmith 1981 Μοδινός 1991β) αποτελούν τη μόνη πραγματική πρόοδο.  ΥΓ. Επίκαιρο άρθρο το οποίο είναι γραμμένο τον Μάιο του 1998 και δημοσιεύεται ξανά στα πλαίσια της επικαιρότητας με το Α΄FORUM για την Τριχωνίδα, συμβάλλοντας στον γενικότερο προβληματισμό και την αποσαφήνιση ορισμένων νεολογισμών στην ανάπτυξη.

* Κώστας Διον. Κορδάτος  Καθηγητής ΤΕΛ Καινουργίου