Αγρίνιο 21 Μαΐου 1898: 1η Πανελλήνια έκθεση εργόχειρων στην Ελλάδα

Στις 15 Ιουλίου 1896 ιδρύθηκε στο Αγρίνιο ένας από τους πρώτους γυναικείους συλλόγους της χώρας με την επωνυμία «Εργάνη Αθηνά», ο οποίος από την ίδρυσή του προσπάθησε και πέτυχε να έχει πανελλαδικές συνεργασίες με παρόμοιους συλλόγους. Πρόεδρος του συλλόγου ήταν η Ελένη Σκαλτσοδήμου, Αντιπρόεδρος η Ελένη Κούκα, Ταμίας η Χριστίνα Στάικου, σύζυγος του Στάθη Στάικου, που ήταν Δήμαρχος Αγρινίου από το 1891 έως το 1899, έφορος η Κατίνα Πολυχρονοπούλου, Γενική Γραμματέας η Αικατερίνη Κουντουριώτου, Ειδική Γραμματέας η Παρασκευή Γκέλλου και μέλη του Δ.Σ. (αλφαβητικά), η Κατίνα Γκιώκα, η Δήμητρα Γούναρη, η Μαρία Δημητριάδου, η Σπυριδούλα Ευθυμίου, η Κατίνα Θεοφανίδου, η Μαριγώ Ιωαννίδου, η Αλεξάνδρα Ιωάννου, η Πόττα Κεσσελίδου, η Σαπφώ Στάικου, η Ειρήνη Στράτου, η Καλλιόπη Σωτηροπούλου, η Δήμητρα Τριανταφυλλίδου, η Έλλη Τριανταφυλλίδου, η Λάμπρω Τριανταφυλλίδου και η Ελευθερία Χρηστοπούλου[1].

• του Λευτέρη Τηλιγάδα

Στις διαδικασίες της ίδρυσης του συλλόγου, το καταστατικό του, καθώς και τη γενικότερη δράση του θα αναφερθούμε σε επόμενη ανάρτησή μας, αφού σαν σήμερα πριν από 124 χρόνια ο σύλλογος βρέθηκε προ των πυλών του μεγαλύτερου εμπορικού γεγονότος της τότε ελληνικής επικράτειας, που ο ίδιος οργάνωσε και υλοποίησε. Και αυτό το γεγονός δεν ήταν άλλο από τη λειτουργία της πρώτης πανελλήνιας έκθεσης γυναικείων εργόχειρων.

• Σύμφωνα με το καταστατικό του συλλόγου, δύο από τους τέσσερις βασικούς σκοπούς της ίδρυσής του ήταν, η κατάργηση της άσκοπης πολυτέλειας και η χρησιμοποίηση των κατά τόπους ελληνικών προϊόντων στη γυναικεία βιοτεχνία.

 

 

Στα τέλη του 1986 (η πηγή[2] δεν αναφέρει συγκεκριμένη ημερομηνία) το Δ.Σ. του συλλόγου αποφάσισε να πραγματοποιήσει την «1η πανελλήνια έκθεση γυναικείων εργόχειρων» στις 21η Απριλίου του 1897. Για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή έστειλε μία εγκύκλιο προς όλα τα μέλη του στην Ελλάδα στην οποία ανέφερε μεταξύ άλλων ότι το φεμινιστικό ζήτημα είναι ένα από τα σπουδαιότερα κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν όλη την ανθρωπότητα, επισημαίνοντας μάλιστα, ότι «η συζήτησις του υψίστου αυτού θέματος ανήκει αποκλειστικώς εις την γυναίκα, μόνη αρμοδίαν να ρυθμίση την θέσιν της απέναντι της κοινωνίας». Πρώτο θέμα, όπως αναφέρει στη συνέχεια η εγκύκλιος, το οποίο πρέπει να συζητηθεί είναι το ζήτημα της γυναικείας εργασίας, καθώς και η κατάργηση της άσκοπης και μάταιης πολυτέλειας. «Και επί τούτω», συνεχίζει το κείμενο, «ο σύλλογος θέλει διοργανώση κατά την 21ην Απριλίου 1897 την πρώτην πανελλήνιαν έκθεσιν γυναικείων εργοχείρων, όπως εκ ταύτης καταδειχθή εις ποίας χειροτεχνίας ασχολείται σήμερον η Ελληνίς, κατανοηθήσαι δ’ αι ατέλειαι της γυναικείας εργασίας εν Ελλάδι, και επιζητηθή η άρσις των ατελειών και η αντικατάστασις των εν χρήσει ατελών μέσων, ων ένεκα τα σήμερον παραγόμενα γυναικεία έργα, ως επι το πλείστον και δαπανηρά εισί και φιλοκαλίας στερούνται».

• Η έναρξη όμως του «Ατυχούς Πολέμου» με την Οθωμανική αυτοκρατορία ανάγκασε το διοικητικό όργανο του συλλόγου να αναβάλει για το επόμενο έτος την υλοποίησή του και η νέα ημερομηνία διεξαγωγής τους ορίστηκε να είναι η 21 Μαΐου 1898.

Όλη εκείνη τη χρονιά η ανδροκρατούμενη εκείνη την εποχή δημοσιογραφία προχώρησε σε ένα συγκρατημένο, αλλά εξόχως ειρωνικό μπούλιγκ, ένα δείγμα της οποίας βλέπουμε στο πρωτοσέλιδο «Εμπρός», με τίτλο «Η Πολυτέλεια» που δημοσιεύουμε στη συνέχεια:

 

Αυτού του περιεχομένου τα άρθρα ήταν πολλά όλη τη χρονιά που μεσολάβησε από την αναβολή της έκθεσης μέχρι και έναν μήνα πριν την έναρξή της. Σ’ αυτό συνέβαλε καθοριστικά το γεγονός ότι για την έκθεση αυτή ενδιαφέρθηκε η ίδια η Βασίλισσα της Ελλάδας Όλγα, αλλά και ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α’, ο οποίος αποφάσισε να την εγκαινιάσει.

Την παραμονή των εγκαινίων 20 Μαΐου 1857, στη μικρή τότε πόλη του Αγρινίου, ο πληθυσμός της οποίας σύμφωνα με την απογραφή του 1896 ήταν 6.733 κάτοικοι, από τους οποίους οι 3.700 ήταν άρρενες και οι 3.033 θήλεις[3], όλα ήταν έτοιμα για να υποδεχθούν τους πιο πολλούς επισκέπτες που περίμενε η πόλη από την ίδρυσή της.

Στο γεγονός αυτό συνέβαλε κατά πολύ και η απόφαση της εταιρείας των Σ.Π.Α.Π., «χάριν της εν Αγρινίω τελεσθησομένης την 21 τρ. Εκθέσεως…» να εκδώσει από τις 19 Μαΐου 1898 «…διά τας πρωϊνάς αμαξοστοιχίας εκ των σταθμών Πειραιώς – Αθηνών – Κορίνθου – Ναυπλίου – Τριπόλεως – Αιγίου και Πύργου ειδικά εισιτήρια κατ’ ευθείαν δι’ Αγρίνιον, με έκπτωσιν 40% και ισχύοντα άνευ διακοπής μέχρι της 25 τρ.»[4].

Όλοι οι δρόμοι είχαν στολιστεί με έλατα που κόπηκαν από το Παναιτωλικό και παντού ήταν αναρτημένες σημαίες, καθώς και προσωπογραφίες του Βασιλικού ζευγαριού που αναμένονταν με ενθουσιασμό. Ο εκθεσιακός χώρος ξεκινούσε από το σημείο που σήμερα βρίσκεται το σπίτι του Σκαλίγκου (κατάστημα της VODAFON για τους νεώτερους) στην πλατεία Μπέλλου (σήμερα Πλατεία Δημοκρατίας) και έφτανε μέχρι του σημείου που σήμερα βρίσκεται ο Ο.Τ.Ε.

Στο ίδιο σημείο βρισκόταν και το ταμείο, όπου γίνονταν το σύνολο των αγορών της έκθεσης. Για το λόγο αυτό είχαν εκδοθεί 4.000 γραμμάτια, τα οποία πωλούνταν  προς μία (1) δραχμή το καθένα και η αγορά τους ήταν απαραίτητη για κάθε συναλλαγή. Όλος ο χώρος ήταν περιφραγμένος με σανίδες και ανάμεσα στα σπίτια του Ευθυμίου και του Τσακανίκα (εκεί που σήμερα βρίσκεται η Εθνική Τράπεζα) είχαν κατασκευαστεί ξύλινες εξέδρες για το κοινό, στο κέντρο των οποίων βρισκόταν ο βασιλικός θρόνος.

 

Γύρω από τις κερκίδες και το κεντρικό περίπτερο της έκθεσης είχαν αναπτυχθεί τα υπόλοιπα περίπτερα των εκθεμάτων.

• Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι τη διακόσμηση του εκθεσιακού χώρου είχαν επιμεληθεί αφιλοκερδώς ο Πάνος Κουτσογιαννόπουλος και ο Κώστας Χαντζής.

Τη διαχείριση του Ταμείου της έκθεσης και τις αγοροπωλησίες είχε αναλάβει μία επιτροπή, η οποία αποτελούνταν από το Δήμαρχο Στάθη Στάικο, τον Ειρηνοδίκη και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της «Εργάνης» και του «Ηρακλή».

 

 

Η δεύτερη Βασιλική οικογένεια της Ελλάδας και πρώτη της δυναστείας των Γλύξμπουργκ στη χώρα έφτασε στο Κρυονέρι με το Βασιλικό πλοίο «Αμφιτρίτη» στις 10:00΄το πρωί της 19ης  Μαΐου του 1898, με σκοπό να επισκεφθεί το Αγρίνιο, όπου θα εγκαινίαζε την πρώτη πανελλήνια έκθεση γυναικείων εργόχειρων. Εκεί τους υποδέχθηκε ο Νομάρχης, Σπανίδης, ο φρούραρχος, ο μοίραρχος της πόλης του Μεσολογγίου και πλήθος κόσμου.

Από το Κρυονέρι ξεκίνησαν δύο αμαξοστοιχίες: η πρώτη ήταν η αμαξοστοιχία που εκτελούσε το κανονικό δρομολόγιο υπερπλήρης επιβατών και η δεύτερη μετέφερε την βασιλική οικογένεια με τους επισήμους. Στο Γαλάτα την τελευταία στιγμή αποφεύχθηκε ατύχημα. αφού η επιβατική αμαξοστοιχία «λύθηκε» και άρχισε να κατευθύνεται προς την αμαξοστοιχία στην οποία ήταν οι βασιλείς. Τελικά η σύγκρουση αποσοβήθηκε.

Στο Μεσολόγγι οι βασιλιάδες έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό. Στο σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης τους προσφώνησε ο Δήμαρχος και όλοι μαζί κατευθύνθηκαν στην Μητρόπολη του Μεσολογγίου όπου εψάλλει δοξολογία προς τιμή τους. Κατόπιν κατευθύνθηκαν προς το σημερινό Δημαρχείο στην Πλατεία Μάρκου Μπότσαρη που είχε οριστεί ως ανάκτορο, από τον εξώστη του οποίο ο Γεώργιος απευθύνθηκε προς το πλήθος των Μεσολογγιτών που είχαν κατακλύσει τον χώρο μπροστά από αυτό.

Στις 10:00΄ το πρωί, της 20ης Μαΐου του 1898, η επίσκεψη της βασιλικής οικογένειας του Γεωργίου του Α΄ στο Μεσολόγγι τερματίστηκε με την επιβίβασή της στην βασιλική αμαξοστοιχία που θα τους οδηγούσε στο Αγρίνιο, όπου ο Γεώργιος θα εγκαινίαζε την 1η Πανελλήνια έκθεση γυναικείων εργόχειρων. Η βασιλική αμαξοστοιχία από το Μεσολόγγι ξεκίνησε πρώτη και ακολούθησε δεύτερη, η οποία μετέφερε πάνω από διακόσιους Πατρινούς επισκέπτες στην πόλη του Αγρινίου για να θαυμάσουν τα εργόχειρα της έκθεσης.

Στο Αγρίνιο οι δύο αμαξοστοιχίες έφτασαν μετά από δύο ώρες, αφού πραγματοποίησαν τρεις στάσεις, στο Αιτωλικό, στη Σταμνά και το Αγγελόκαστρο, οι σταθμοί των οποίων ήταν γεμάτοι από κόσμο που έφθασαν ως εκεί από όλο το νομό για να δουν από κοντά τους βασιλιάδες.
Ο σιδηροδρομικός σταθμός του Αγρινίου είχε κατακλυστεί από χιλιάδες Αγρινιώτες και κατοίκους από όλα τα σημεία της χώρας. Εκεί φυσικά για να προϋπαντήσουν τη βασιλική οικογένεια είχαν συγκεντρωθεί και όλοι οι επίσημοι του νομού και του κράτους που είχαν έρθει για να επισκεφθούν την έκθεση.

Με την κάθοδο της βασιλικής οικογένειας από το τρένο ακολούθησε φρενίτιδα ζητωκραυγών και επευφημιών ανάμεσα στους ήχους των μουσικών οργάνων των μελών του Ορφέα που παιάνιζε σε όλη της διάρκεια της υποδοχής.

Ο Δήμαρχος Αγρινίου Στάθης Στάικος προσφώνησε τους υψηλούς επισήμους και μετά το τέλος της ομιλίας του, η οποία καλυπτόταν από ζητωκραυγές, οι βασιλιάδες με τη συνοδεία του πλήθους κατευθύνθηκαν στη μητρόπολη όπου πραγματοποιήθηκε δοξολογία.

Μετά το πέρας της δοξολογίας, η βασιλική οικογένεια κατευθύνθηκε προς το ανάκτορο, περνώντας μπροστά από την είσοδο της έκθεσης η οποία βρισκόταν μπροστά από το γυμναστήριο του αθλητικού σωματείου «Ηρακλής», στο σημείο που σήμερα βρίσκεται η VODAFON. Εκεί, τους βασιλιάδες υποδέχθηκε η φιλαρμονική του Αιγίου, που είχε έρθει και αυτή στο Αγρίνιο για να συμμετάσχει στο άνοιγμα της έκθεσης. Επισκέπτες και ντόπιοι συνωστίζονται μπροστά στο σπίτι του Αντωνόπουλου, το οποίο ορίστηκε ως ανάκτορο και είχε προετοιμασθεί για να φιλοξενήσει τη βασιλική οικογένεια. Το Αγρίνιο αναφέρει το ΣΚΡΙΠ παρουσιάζει «θορυβωδεστάτην όψιν». Όλα τα ξενοδοχεία και «άπειρα» σπίτια είναι γεμάτα από επισκέπτες.

Στις 4:00΄ το απόγευμα άρχισαν οι παρουσιάσεις. Αρχικά συναντήθηκαν με το Bασιλιά διάφοροι πολιτευτές και ακολούθησε ο Ταγματάρχης Λάζος, ο οποίος επόπτευε τα μεταβατικά αποσπάσματα της περιοχής. Αμέσως μετά προσήλθαν οι δήμαρχοι του νομού που δεν είδαν το Bασιλιά στο Μεσολόγγι. Τελευταίοι είδαν το Γεώργιο ο Δήμαρχος Αγρινίου Ευστάθιος Στάικος και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης.

Μετά τις παρουσιάσεις ο Γεώργιος ο Α’ εγκαινίασε την έκθεση και οι επισκέπτες πλημμύρισαν το χώρο και τα ξύλινα περίπτερα με τα εκθέματα. Το βασιλικό ζευγάρι προτίμησε αμέσως μετά να περιηγηθεί στην έκθεση την επόμενη μέρα για να προλάβει την θεατρική παράσταση που είχε ανέβει εκείνες τις μέρες στην πόλη καθώς και τη μεγάλη λαμπαδηδρομία που πραγματοποιήθηκε στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, αμέσως μετά τα εγκαίνια.

Η επίσκεψη της βασιλικής οικογένειας στην έκθεση δεν πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά τα εγκαίνια, αλλά το πρωινό της άλλης μέρας (21 Μαΐου 1898). Πρώτα επισκέφθηκαν το περίπτερο με τα χαλιά και διάφορα άλλα υφαντουργικά έργα μεγάλης αξίας και υψηλής τέχνης, σύμφωνα με τον τύπο της εποχής. Αγόρασαν κάποια απ’ αυτά και μετά επισκέφθηκαν το καλλιτεχνικό περίπτερο. Έργα ζωγραφικής και ραπτικής «κεντήματα απαραμίλλου τέχνης, απεριγράπτου ωραιότητος κοσμούσιν τας αιθούσας. Έτερον τμήμα περιλαμβάνει ωραία χρυσοΰφαντα έργα των εργοστασίων των απόρων γυναικών του Μεσολογγίου. Διακρίνονται τα έργα του εργαστηρίου των απόρων γυναικών Αθηνών. Τα μεταξωτά Καρασταμάτη αξίας είκοσι χιλιάδων δραχμών κατέχουσι το κέντρον Καλλιτεχνικού Τμήματος. Οι βασιλείς παραμένουσιν επί ώραν θαυμάζοντες τα υφάσματα και συγχαίρουσι την κ. Καρασταμάτη»[6].

«Η έκθεση του Αγρινίου απέδειξε τρανότατα», σημειώνει το ΣΚΡΙΠ της 24ης Μαΐου[7], «αφ’ ενός μεν, ότι αι εκθέσεις είναι αναγκαίαι διά να καταφαίνηται η πρόοδος της τέχνης και αφ’ ετέρου, ότι αι γυναίκες μας εργάζονται και πολύ μάλιστα χωρίς να έχουν ανάγκην της χειραφετήσεως».

Το απόγευμα της ίδιας μέρας ο Κώστας Στεροδήμας οργανώνει ιππικούς αγώνες με την ευκαιρία του Βασιλιά στην πόλη με αφετηρία τη γέφυρα του Αχελώου και τερματισμό το παρεκκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου. Στον αγώνα αυτό πήραν μέρος πάνω από σαράντα ιππείς από το Αγρίνιο, το Μουσταφούλι (σημερινό Παναιτώλιο), τη Σπολάιτα, την Παραβόλα, την Ντέμη (σημερινό Καινούργιο), καθώς και τρεις ιππείς από τη Γαστούνη της Πελοποννήσου.

Η βασιλική οικογένεια με άμαξα που οδηγούσε ο Χρήστος Πλιάκας έφτασαν στον Άγιο Κωνσταντίνο λίγο πριν την άφιξη των ιππέων για να παρακολουθήσουν τον τερματισμό. Πρώτος τερμάτισε ο Μιχάλης Σουμέλης με ένα κατάλευκο άλογο, ο οποίος διάνυσε απόσταση 13 χιλιομέτρων μέσα σε 18 λεπτά της ώρας. Δεύτερος με απόσταση 500 μέτρων ήρθε ένας ιππέας από τη  Γαστούνη και τρίτος με απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου ένας από τους ιππείς του Παναιτωλίου. Η Βασιλική οικογένεια απένειμε τα μετάλλια στους νικητές και συνεχάρησαν θερμά το διοργανωτή  Στεροδήμα.

Την άλλη μέρα το πρωί (22 Μαΐου 1898), η βασιλική οικογένεια επιβιβάστηκε σε άμαξες και αναχώρησε από το Αγρίνιο με κατεύθυνση το Μεσολόγγι. Την άμαξα, που προπορευόταν και στην οποία επέβαιναν ο Γεώργιος και η Όλγα, οδηγούσε ο νικητής των ιππικών αγώνων Μιχάλης Σουμέλης.

Μετά την αναχώρηση της βασιλικής οικογένειας ξεκίνησε το πρώτο γυναικείο συνέδριο, για το οποίο τόσα πολλά είχαν γραφτεί όλη την προηγούμενη χρονιά.Οι εκπρόσωποι όλων των γυναικείων οργανώσεων της χώρας συγκεντρώθηκαν σε έναν κατάλληλα διαρρυθμισμένο χώρο μέσα στην έκθεση και αφού έγινε η επίσημη παρουσίαση όλων των αντιπροσωπειών καθώς και του προεδρείου της έκθεσης ξεκίνησαν οι διαλέξεις.Πρώτη μίλησε η δεσποινίδα Καλλισπέρη με θέμα τη διαμόρφωση του ελληνικού σπιτιού, έτσι ώστε να συνάδει με τις παραδόσεις. Μετά πήραν το λόγο μία σειρά από κυρίες και δεσποινίδες που μίλησαν με θέμα την απλοποίηση του γυναικείου ενδύματος και για τη γυναικεία βιοτεχνία της χώρας.

Η Ελένη Χρυσανθοπούλου πήρε κατόπιν το λόγο και ως πρόεδρος της αντιπροσωπευτικής επιτροπής των γυναικών του Αιγίου υπέβαλε πρόταση της τέλεσης της 2ης Έκθεσης του Συλλόγου στο Αίγιο.

Μετά την πρόταση αυτή το συνέδριο διέκοψε τις εργασίες του για να συνεχισθεί την επομένη.

Το πρωί της 23ης Μαΐου η Ελλανόδικος Επιτροπή γύρισε όλη την έκθεση, εξέτασε με προσοχή όλα τα εκθέματα και το απόγευμα ανακοίνωσε τις κρίσεις της για την αξία τους.

Τέλος το προεδρείο της «Εργάνης Αθηνάς» παρέθεσε δείπνο προς τιμή όλων των αντιπροσωπειών και το συνέδριο μαζί με την έκθεση έκλεισε μέσα σε απόλυτη επιτυχία[8].

——————————————————————
1. Καταστατικό «Εργάνη Αθηνά» (Αριστείδη Μπαρχαμπά, Το Αγρίνιο κάποτε, Έκδοση ERGO, Αθήνα 2003, σελ: 301). | 2. Αριστείδη Μπαρχαμπά, Παναιτωλικός ΓΦΣ Αγρινίου, Έκδοση Ο.Β.Ε.Π.Π., Αγρίνιο 1998, σελ: 49. | 3. Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού κατά την 5η και 6η Οκτωβρίου 1896, Μέρος δεύτερον, Α – Πληθυσμός κατά νομούς – επαρχίας – πόλεις και χωρία, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Αθήνα 1897, σελ. 45. | 4. ΣΚΡΙΠ, Τρίτη 12/5/1898, Έτσι Γ΄, Περίοδος Β. Αρ. Φύλ.: 975, σελ: 3 | 5. Ο χάρτης αποτελεί τμήμα της τροποποίησης του σχεδίου πόλεως που συνοδεύει το Β.Δ. από 23/5/1903 ΦΕΚ 112 Α 29/5/1903 (Αρχείο χαρτών ΥΠΕΧΩΔΕ) και αφορα τη διάνουξη της σημερινής οδού Γ. Μπαϊμπά (Πηγή: Δώρα Μανιούδη Γαβαλά, Αγρίνιο – Πολεοδομική εξέλιξη από την αναδημιουργία στην ακμή του μεσοπολέμου 1830 – 1940, Έκδοση Δήμου Αγρινίου, Αγρίνιο 2010, σελ. 114). | 6. ΣΚΡΙΠ, Σαββάτο 23/5/1898, Έτος Β΄, Περίοδος Α΄. Αρ. Φύλ.: 986, σελ.: 2 | 7. ΣΚΡΙΠ, Κυριακή 24/5/1898, Έτος Β΄, Περίοδος Α΄. Αρ. Φύλ.: 987, σελ.: 2 | 8. ΣΚΡΙΠ, Κυριακή 24/5/1898, ο.π., σελ.: 2

Φωτογραφία εξωφύλλου: Ο νικητής των ιππικών αγώνων Μιχάλης Σουμέλης (ο φουστανελοφόρος κάτω από τον πλάτανο) μαζί με τους επίσημους που είχαν συγκεντρωθεί στην πόλη για την Πρώτη Πανελλήνια Έκθεση Γυναικείων Εργόχειρων