“Φθινόπωρο στον παράδεισο της βορειοδυτικής Αιτωλοακαρνανίας”

Το φθινόπωρο είναι εδώ κι αυτό σημαίνει πως δεν ψάχνεις πια μόνο θάλασσα, θέλεις και τις απαραίτητες δόσεις βουνού και (λίγο πιο) ορεινής διαδρομής! Λύσεις πολλές, προτάσεις άπειρες και στην κορυφή τους η βορειοδυτική Αιτωλοακαρνανία, από τη Βόνιτσα μέχρι την Αμφιλοχία, από την εμπασιά του Αμβρακικού κόλπου μέχρι τις όχθες του Αχελώου. Και να σου και τα βουνά, να σου και οι θάλασσες, τα κάστρα, τα μοναστήρια, τα κρυμμένα μυστικά στις χαράδρες και τα φαράγγια, οι αρχαίες (αλλά και οι σύγχρονες) πολιτείες, τα γραφικά χωριά.

Στο κέντρο όλων αυτών, βάση και καταφύγιο, η Αμφιλοχία. Πέρασμα διαχρονικό, μαθημένη στο να αποτελεί συνδετικό κρίκο της Στερεάς (και της νοτίου Ελλάδας γενικά) με την Ηπειρο από την εποχή που ήταν ευρέως γνωστή ως Καρβασαράς, ως σταθμός δηλαδή των καραβανιών (Καραβάν Σαράι), που πηγαινοέρχονταν μεταφέροντας ανθρώπους και εμπορεύματα.

Και σήμερα ακόμα η Αμφιλοχία είναι πέρασμα – από εδώ θα περάσεις σαν κατευθύνεσαι προς τα Γιάννινα ή τη Λευκάδα, όμως μην ξεγελαστείς: η Αμφιλοχία σε προ(σ)καλεί να μείνεις στα μέρη της και να ‘σαι βέβαιος πως δεν θα χάσεις.

Η πόλη είναι αμφιθεατρικά χτισμένη στον μυχό του Αμβρακικού, από εδώ φαίνεται σαν να ξεκινάει ο μεγάλος κόλπος. Ο παραλιακός περίπατος κατά μήκος της προκυμαίας είναι μια βόλτα που θα σ’ αρέσει από την πρώτη στιγμή, εκεί θα βρεις άλλωστε και τα περισσότερα καφέ, μπαρ, εστιατόρια και ταβέρνες της πόλης. Καθώς θα σουλατσάρεις στην προκυμαία, έχε τον νου σου και στα νερά του Αμβρακικού.

Αν είσαι τυχερός, θα δεις πολλές θαλάσσιες χελώνες να απολαμβάνουν τη δική τους βόλτα ανάμεσα στις ψαρόβαρκες! Μια βόλτα στα ενδότερα της Αμφιλοχίας θα σου αποκαλύψει ελάχιστα εναπομείναντα παλιά κτίσματα, όμως το αληθινό «παρελθόν» της δεν θα το ανακαλύψεις ακριβώς εδώ μα κάπου ψηλότερα: στον λόφο της αρχαίας Λιμναίας ή της Αγίας Τριάδας (από το ομώνυμο εκκλησάκι), που ορθώνεται πάνω από το ανατολικό κομμάτι της πόλης.

Με το αυτοκίνητο φτάνεις μέχρι την κορυφή του λόφου κι έπειτα πιάνεις το περπάτημα ανάμεσα στα ερείπια της αρχαίας πόλης. Αν και δεν έχει 100% πιστοποιηθεί πως πρόκειται όντως για τη Λιμναία (καθώς δεν έχει βρεθεί κάποια επιγραφή που να το επιβεβαιώνει), οι μελετητές λίγες αμφιβολίες έχουν πως αυτή είναι η λαμπρή ακαρνανική πόλη που εποφθαλμιούσαν Αθηναίοι και Σπαρτιάτες κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και αργότερα ο Φίλιππος της Μακεδονίας.

Ενα κομμάτι των τειχών απλώνεται σήμερα μέχρι τον ιστό της σύγχρονης Αμφιλοχίας. Κάποιες διηγήσεις παλαιότερων μάλιστα μιλούν ακόμη και για κρυφές σήραγγες που ξεκινούσαν από την ακρόπολη, στην κορυφή του λόφου, και έβγαζαν κάπου στον Αμβρακικό, οδοί διαφυγής σε περιστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Στην ακρόπολη μπορείς να ανέβεις είτε με το αμάξι είτε με τα πόδια ακολουθώντας τα τείχη που κατεβαίνουν στην πόλη – η δεύτερη επιλογή ωστόσο είναι μάλλον δύσκολος τρόπος, λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους.

Εννοείται φυσικά πως από τον λόφο της Λιμναίας απολαμβάνεις την καλύτερη θέα στην πόλη και τη θάλασσα!

Ο Βάλτος είναι ουσιαστικά τα ενδότερα της επικράτειας της Αμφιλοχίας, όνομα ιστορικό που ωστόσο δεν… σε προϊδεάζει ακριβώς για το τι θα συναντήσεις, καθώς βάλτους πολλούς δεν θα δεις. Με γεμάτο το ρεζερβουάρ και με βάση πάντα την Αμφιλοχία χαράζεις πορεία προς τα βόρεια και ανατολικά. Πριν «χαθείς» στα ορεινά, θα κάνεις μια παράκαμψη μέχρι την παραθαλάσσια Μπούκα, με το ονομαστό ηλιοβασίλεμα και τα ταβερνάκια με ψάρι Αμβρακικού! Ζήτησε από κάποιον ντόπιο να σου δείξει πώς θα φτάσεις μέχρι το ομώνυμο τοξωτό γεφύρι (18ος αι.) και τον αρχαιολογικό χώρο του Αμφιλοχικού Αργους, καθώς η σχετική σήμανση είναι μάλλον ανεπαρκής.

Στη διασταύρωση προς το Ανοιξιάτικο στρίβεις δεξιά και ακολουθείς τον δρόμο που έπειτα από 15 χλμ. θα σε φέρει στο μοναστήρι της Παναγίας στα Ρέθα. Το εσωτερικό είναι… άλλο πράγμα. Η μονή πρωτοχτίστηκε το 1400 περίπου κι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη είναι πως μέχρι πριν λίγες δεκαετίες λειτουργούσε ως άσυλο ψυχικά ασθενών· εξ ου και η τοπική έκφραση «είσαι για τα Ρέθα!», για εκείνον που δεν… στέκει και πολύ καλά. Δύσκολο να επιβεβαιωθεί, ωστόσο κάποιοι λένε πως στο μοναστήρι γίνονταν ακόμη και τελετές εξορκισμού για κάποιους ασθενείς…

Διαδρομής συνέχεια και η φύση έχει τον πρώτο λόγο: άφθονα σημεία όπου τα δέντρα «σκεπάζουν» τον δρόμο. Δεξιά κι αριστερά βλέπεις μελίσσια και τους μελισσουργούς επί το έργον, και χωριά γραφικά με λιγοστούς κατοίκους αλλά πλούσια σε εικόνες. Δρομίτσα, Θύαμος, Εμπεσός, για να αναφέρουμε μόνο λίγα απ’ αυτά. Στη Δρομίτσα αδύνατον να μην προσέξεις τα καλλιτεχνήματα του Παύλου Κοκορόσκου, έργα σκαλιστά σε πέτρες, ξύλα και σανίδια. Δεν υπάρχει εκθετήριο, τα έργα του Παύλου στολίζουν την αυλή του σπιτιού του, που θα δεις στο δεξί σου χέρι καθώς διασχίζεις τη Δρομίτσα. Ο Εμπεσός, από την άλλη πλευρά, είναι η κύρια είσοδος στα… άδυτα του Βάλτου. Πάνω από το χωριό θα δεις τα ερείπια μεσαιωνικού κάστρου ενώ λίγο παραπέρα, στην τοποθεσία Καλάνα, βρίσκεται η πίστα αιωροπτερισμού που χρησιμοποιεί η Αερολέσχη Αγρινίου.

Τον έχουν χαρακτηρίσει ως «τον πιο επικίνδυνο δρόμο στην Ελλάδα». Ο επαρχιακός δρόμος που κινείται παράλληλα (αλλά σε υψηλότερο υψόμετρο) με τον ποταμό Αχελώο είναι μεν επικίνδυνος και δύσκολος, προσφέρει όμως και απίστευτες εικόνες! Δρόμος στενός, τα προσπεράσματα σχεδόν απαγορεύονται, δίπλα γκρεμός, επομένως θέλει προσοχή και χαμηλές ταχύτητες. Η θέα όμως είναι απερίγραπτη: στο βάθος του γκρεμού να κυλούν φιδογυριστά τα νερά του Αχελώου με κατεύθυνση προς τη λίμνη Καστρακίου κι εσύ να αναζητάς σημεία για μια στάση ώστε απερίσπαστος να απολαύσεις τη θέα.

Κοιτώντας τον χάρτη βλέπεις πως οι αποστάσεις ανάμεσα στα χωριά είναι μικρές και όντως είναι, καθώς από το Περδικάκι μέχρι το πιο απομακρυσμένο Αυλάκι δεν θα διανύσεις πάνω από 18 χλμ. Είναι όμως τέτοιος ο δρόμος, που θα σου φανούν περισσότερα. Σημείωσε και το χωριουδάκι Πηγάδια, όπου θα συναντήσεις μια σπάνια ράτσα αγελάδων, τις βραχυκερατικές. Επίσης, στα χωριά Αυλάκι και Βρουβιανά αξίζει να δεις τα πετρόκτιστα γεφύρια τους (των Βρουβιανών λέγεται και γεφύρι της Τέμπλας), αληθινά αριστουργήματα.

Τι κοινό μπορεί να έχουν η Κλεοπάτρα και ο Αλή Πασάς; Το εξής ένα: το πέρασμά τους από την ιστορική Βόνιτσα, έστω και με κάποιους (αρκετούς) αιώνες διαφορά ο ένας απ’ τον άλλο. Ερχεσαι μετά από κάμποσα χιλιόμετρα στροφών από την Αμφιλοχία και την αναγνωρίζεις από το νησάκι της Κουκουμίτσας που αντικρίζεις ύστερα από την τελευταία στροφή, ίσως στο σημείο με την καλύτερη θέα στην πόλη.

Η Βόνιτσα είναι μια όμορφη κωμόπολη στα νότια παράλια του Αμβρακικού, πολύ κοντά στην εμπασιά του μεγάλου κόλπου. Σήμα κατατεθέν της το κάστρο, που συνταιριάζει κάτι από όλους όσοι ιστορικά πέρασαν από δω. Το θεμελίωσαν οι Βενετοί τον 11ο αι., με τη σύμφωνη γνώμη των τότε βυζαντινών αυτοκρατόρων Κομνηνών, στο πλαίσιο ενός εκτεταμένου οχυρωματικού σχεδίου για τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής, από την Πρέβεζα και τη Λευκάδα μέχρι τη Ναύπακτο.

Το κάστρο διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση, είναι επισκέψιμο (υπάρχει ωράριο λειτουργίας, όχι όμως και εισιτήριο), αποτελεί κύτταρο πολιτισμού χάρη στα συχνά δρώμενα και τις εκδηλώσεις που φιλοξενεί, ενώ από τις πολεμίστρες του προσφέρει διπλή θέα τόσο στην πόλη της Βόνιτσας όσο και στη λιμνοθάλασσα Λιμενίου, που απλώνεται πίσω από τον λόφο. Οπως και στην ακρόπολη της Λιμναίας στην Αμφιλοχία, έτσι κι εδώ μπορείς να ανέβεις μέχρι την κορυφή είτε με το αυτοκίνητο (φτάνει μέχρι την κεντρική πύλη) είτε ακολουθώντας το ωραίο μονοπάτι με τα σκαλοπάτια.

Στη Βόνιτσα θα σεργιανίσεις στην προκυμαία, θα σταθείς στον φάρο για να ατενίσεις απέναντι την Κορωνησία μα και ολόκληρο σχεδόν τον Αμβρακικό κόλπο, θα δεις τους ντόπιους ψαράδες να ξεδιαλέγουν από τα δίχτυα τους την εκλεκτή ντόπια γάμπαρη (γαρίδα), αλλά και τη σαρδέλα, θα κάνεις μια βόλτα στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα (18ος αι.) με το ηπειρώτικης μαστοριάς ξυλόγλυπτο τέμπλο και θα απολαύσεις τον απογευματινό σου περίπατο μέχρι το νησάκι της Κουμουμίτσας. «Νησάκι» μεν αλλά προσβάσιμο μέσω του ομώνυμου πέτρινου γεφυριού (την Κουκουμίτσα, άλλωστε, επιλέγουν για το τζόκινγκ τους οι ντόπιοι).

Και η Κλεοπάτρα με τον Αλή Πασά; Λοιπόν, η ιστορία της θρυλικής βασίλισσας μάς ταξιδεύει πίσω στο 31 μ.Χ., όταν στο γειτονικό Ακτιο πολέμησαν ο Οκταβιανός και ο Αντώνιος για τον αυτοκρατορικό θρόνο της Ρώμης. Νικητής αναδείχθηκε ο πρώτος, η Κλεοπάτρα ωστόσο, που επίσης συμμετείχε στη ναυμαχία, είχε υποστηρίξει τον δεύτερο. Για να αποφύγει λοιπόν την αιχμαλωσία σαν είδε πως η μάχη χανόταν, έβαλε να σύρουν τα καράβια της στην ξηρά, χρησιμοποιώντας ένα αυλάκι που οδηγούσε στη λίμνη Βουλκαρία κι από εκεί, πάλι από ξηράς, στον κόλπο της Παλαίρου. Το αυλάκι αυτό ονομάστηκε έκτοτε «κανάλι της Κλεοπάτρας» και θα το δεις πνιγμένο στους καλαμιώνες στο χωριό του Αγίου Νικολάου.

Οσο για τον Αλή Πασά, ήταν εκείνος που πολλούς αιώνες αργότερα οχύρωσε ξανά το Ακτιο, κατασκευάζοντας ένα πέτρινο, αλλά κι ένα χωμάτινο φρούριο, τμήματα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα.

Στο Ακτιο είναι φυσικά και η είσοδος προς την υπόγεια σήραγγα που ενώνει τη Στερεά με την Ηπειρο. Λίγο νοτιότερα, στον κολπίσκο του Αϊ-Γιάννη και της Κλεοπάτρας βρίσκουν τον «παράδεισό» τους οι λάτρεις του kite surf, χάρη στους ιδανικούς ανέμους που πνέουν στην περιοχή.

Από τον Αϊ-Γιάννη και τα στέκια των kite surfάδων, η δυτική Αιτωλοακαρνανία βγάζει από το καπέλο της καινούργιους άσους! Ετοιμάσου για κάστρα με θέα, για κοσμοπολίτικες βραδιές, για διαδρομές ανάμεσα σε τρεχούμενα νερά! Από την παραλία της Κλεοπάτρας συνεχίζεις προς τα δυτικά. Ο δρόμος είναι πολυσύχναστος και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού οδηγεί στη Λευκάδα, το «στεριανό νησί».

Πριν ξεχαστείς και «πάρεις τον ίσιο δρόμο» για απέναντι, θα σταματήσεις στο κάστρο του Γρίβα, τον φρουρό της Ακαρνανίας, που επιβλέπει το οδικό πέρασμα ανάμεσα στη Στερεά και τη Λευκάδα. Παλιό μοναστήρι που ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων προσπάθησε να οχυρώσει χωρίς επιτυχία, για να έρθει μετά από κάποια χρόνια ο γιος του και να ολοκληρώσει τη δουλειά. Με την πάροδο των χρόνων το κάστρο πέρασε στα χέρια της οικογένειας Γρίβα που του έδωσε και το όνομά της. Σήμερα είναι επισκέψιμο (ελεύθερη είσοδος, χωρίς φύλαξη) και αποτελεί ιδανικό αγνάντι για τη μοναδική οδική δίοδο στα Επτάνησα.

Η στρατηγική θέση της περιοχής δεν πέρασε ποτέ απαρατήρητη από όσους ήθελαν να ελέγχουν τα θαλάσσια περάσματα. Λίγο νοτιότερα από το κάστρο του Γρίβα, στο χωριό της Πλαγιάς, ορθώνεται ακόμη ένα κάστρο, του Αγίου Γεωργίου. Αναξιοποίητο κι αυτό, πνιγμένο στα αγριόχορτα, αλλά επιβλητικό, το κάστρο εποπτεύει το στενό της Λευκάδας, όπου φουσκωτά και αλιευτικά κάνουν σλάλομ ανάμεσα στις κατά τόπους νησίδες.

Κάτι λιγότερο από 20 χλμ. ανατολικά της Πλαγιάς απλώνεται η (καθ’ όλα τουριστική) Πάλαιρος. Οι υποδομές της Παλαίρου σε ξενοδοχειακές μονάδες, οι επιλογές για φαγητό, αλλά και η εκπληκτική θέα στα δυτικά (Μεγανήσι, Σκορπιός, Σκορπίδι, Σπάρτη και η Λευκάδα στο φόντο) συνθέτουν έναν καμβά ιόνιας ομορφιάς. Μόλις δύο χιλιόμετρα από την Πάλαιρο θα συναντήσεις ακόμη έναν «εξώστη» με ασυναγώνιστη θέα στο Ιόνιο, το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου. Τέλος, αξίζει να ακολουθήσεις τη σχετική σήμανση από την Πάλαιρο μέχρι τον αρχαιολογικό χώρο της ομώνυμης αρχαίας πόλης.

Τι κι αν είναι «όρη»; Τα Ακαρνανικά έχουν ταυτιστεί στη συνείδηση όλων όχι τόσο με το ορεινό τοπίο όσο με τα τρεχούμενα νερά. Στην καρδιά των Ορέων, στο χωριό Κορπή (περίπου 13 χλμ. από τη Βόνιτσα), βρίσκονται οι φημισμένες πηγές, ενώ στο γειτονικό χωριό Μοναστηράκι θα δεις από κοντά μια (σπάνια στις μέρες μας) όψη του παραδοσιακού τρόπου ζωής της περιοχής. Είναι οι περίφημες νεροτριβές, άφθονες κάποτε στο χωριό, από τις οποίες τέσσερις παραμένουν σε λειτουργία. Ακόμα και σήμερα κάτοικοι των γειτονικών οικισμών έρχονται στο Μοναστηράκι φέρνοντας κάθε λογής μάλλινα στις νεροτριβές, όπου και πλένονται με τον τρόπο τον παλιό, απλώνονται αράδα και αναζωογονούνται από τα νερά των Ακαρνανικών.

Η διαδρομή από το Μοναστηράκι και την Κορπή οδηγεί ξανά προς την κεντρική οδό Βόνιτσας-Αμφιλοχίας, όμως αξίζει να κάνεις μια παράκαμψη μέχρι το χωριό Θύρρειο, μια από τις πιο σημαντικές πολιτείες των αρχαίων Ακαρνάνων. Στα τείχη του έπεσαν διαδοχικά πολλοί εισβολείς, η πόλη άλλαξε αρκετά χέρια, για να παρακμάσει τελικά με την ίδρυση της Νικόπολης, μετά τη ναυμαχία του Ακτίου. Το αρχαιολογικό μουσείο του χωριού είναι μεν μικρό, κλείνει όμως μέσα του χιλιάδες χρόνων ιστορία.

Τι κι αν αργεί ακόμα; Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορείς από τώρα να το σημειώσεις στο ημερολόγιο! Η Αποκριά στην Αμφιλοχία είναι κάτι που πρέπει να το ζήσεις από πρώτο χέρι για να διαπιστώσεις πως όντως πρόκειται για σημείο αναφοράς ολόκληρης της Αιτωλοακαρνανίας (κι όχι μόνο). Παραδοσιακά τη λένε «καρβασαριώτικη Αποκριά», από το παλιό όνομα της Αμφιλοχίας. Για να είσαι κάπως προετοιμασμένος για το τι θα συναντήσεις, να έχεις υπόψη πως οι στολές ξεπερνούν κάθε όριο ευρηματικότητας, με τον θρυλικό Μπάρμπα Γιώργο του θεάτρου Σκιών να έχει την τιμητική του. Καρβασαριώτης γαρ…

Κάποτε λήστευε τους διερχόμενους περιηγητές, σήμερα «θεραπεύει» όσους ανακαλύπτουν τα λημέρια του. Ο Αγιος Βάρβαρος, πολύ πριν γίνει άγιος, ήταν ένας διαβόητος Αραβας πειρατής που λυμαινόταν με τη συμμορία του τα γύρω χωριά, κάπου στον 9ο αι. μ.Χ. Κάποιο όραμα (κατά μία εκδοχή) τον έκανε να αναθεωρήσει τη ζωή του και να αφιερωθεί στον Θεό. Εκεί μάλιστα που διατηρούσε το κρησφύγετό του λειτούργησαν για κάποια χρόνια ιαματικές πηγές. Κι αν σήμερα είναι κλειστές, αξίζει να έρθεις μέχρι εδώ για να απολαύσεις ένα άκρως ειδυλλιακό περιβάλλον, με καταρράκτες, μικρές λίμνες και μια μαγική διαδρομή ανάμεσα σε πλατάνια. Η τοποθεσία απέχει περίπου 7 χλμ. από το χωριό Τρύφος.

Γιάννης Μαντάς

Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής

iaitoloakarnania.gr