«Ένιωθα αποστασιοποιημένη… Απλώς διεκπεραίωνα. Ήταν σαν να μου είχαν δώσει ένα ξένο παιδί που απλώς το φρόντιζα. Και υπήρχαν μαύρες σκέψεις, όμως δεν θέλησα να απευθυνθώ σε κάποιον ειδικό. Είπα, θα το παλέψω μόνη μου», μου εκμυστηρεύεται η Γ., που δεν επιθυμεί να αποκαλύψουμε το όνομά της. Ίσως επειδή, παρότι γνωρίζει καλά πως δεν έφταιγε εκείνη για αυτό που της συνέβη, 6 χρόνια αργότερα εξακολουθεί να νιώθει ενοχές. «Εκ των υστέρων και έχοντας αποκτήσει και δεύτερο παιδί, νιώθω τύψεις για εκείνο το διάστημα που έχασα και προσπαθώ με κάθε τρόπο να φτιάξω τη σχέση από πλευράς μου και να καλύψω τις ενοχές που ακόμα νιώθω», λέει.
«Ήτανε σαν να μου ήρθε ο ουρανός στο κεφάλι. Κανονικά δηλαδή, ήτανε τελείως κεραυνός εν αιθρία, επειδή είχα μια πολύ καλή εγκυμοσύνη και ήμουνα πάρα πολύ κεφάτη, όσο δεν ήμουνα ποτέ στη ζωή μου», λέει με τη σειρά της η Ε., η οποία επίσης επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της. «Η γέννα ήταν πάρα πολύ επώδυνη και μετά, ήταν ένα πράγμα απίστευτο… Μια ανικανότητα να κάνω οτιδήποτε, μια έλλειψη διάθεσης για τα πάντα, να μη θέλω καθόλου ούτε να σηκωθώ από το κρεβάτι ούτε τίποτα. Το μόνο που έκανα σαν ρομποτάκι ήταν να πλένω το παιδί, να το ταΐζω, να το αλλάζω και μόνο αυτό. Δεν ήθελα να φάω, δεν μπορούσα να κοιμηθώ… Είναι ότι πιο δύσκολο έχω περάσει ποτέ».
Αυτό που τους συνέβη έχει όνομα και δεν είναι τόσο σπάνιο όσο νομίζουμε. Λέγεται επιλόχειος κατάθλιψη. Και εμφανίζεται στο 10-15% των νέων μητέρων στην Ελλάδα, όπως και στο 10% των εγκύων. Πολύ πιο σπάνια, αλλά υπαρκτή και δυνητικά επικίνδυνη είναι η επιλόχειος ψύχωση, που εμφανίζεται σε 1 με 2 γυναίκες ανά 1000 γεννήσεις, με αιφνίδια έναρξη, από τα πρώτα 24ωρα μετά τον τοκετό, αν και μπορεί να παρουσιαστεί οποιαδήποτε στιγμή μέσα στον πρώτο χρόνο. Από τις γυναίκες που αναπτύσσουν επιλόχεια ψύχωση, η έρευνα έχει δείξει ότι υπάρχει περίπου 5% ποσοστό αυτοκτονιών και 4% ποσοστό βρεφοκτονιών που σχετίζονται με την ασθένεια.
Η επιλόχειος κατάθλιψη αναγνωρίζεται από ένα συνεχές αίσθημα χαμηλής ψυχικής διάθεσης στις νέες μητέρες, ακολουθούμενο από συναισθήματα θλίψης, χαμηλής αυτοαξίας και απόγνωσης. Διαφέρει από τα baby blues, μια βραχύβια περίοδο συναισθηματικής διαταραχής που περιλαμβάνει κλάμα, ευερεθιστότητα, προβλήματα ύπνου και άγχος, η οποία εμφανίζεται σε 4 στις 5 γυναίκες στις ημέρες μετά τον τοκετό και συνήθως υποχωρεί σε 10 ημέρες. Η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να προϋπάρχει στην εγκυμοσύνη ή να εμφανιστεί τον πρώτο μήνα μετά τον τοκετό, ή ακόμα και τους πρώτους έξι μήνες, ενώ κάποιες μελέτες τοποθετούν την έναρξή της ακόμα και στο πρώτο έτος μετά τον τοκετό.
«Καταλάβαινα ότι αυτό που συνέβαινε δεν ήταν φυσιολογικό. Μου πήρε αρκετό χρόνο, δηλαδή για τους πρώτους 6 μήνες του παιδιού απλώς εξυπηρετούσα, δεν ένιωθα τίποτα», λέει η Γ.
«Είχα μια πολύ καλή εγκυμοσύνη. Η γέννα ήταν πάρα πολύ επώδυνη. Νομίζω ότι αυτό με τρόμαξε πάρα πολύ, γιατί ήδη εκείνες τις πρώτες 3, 4 μέρες μετά τη γέννα ήμουνα πολύ άσχημα ψυχολογικά, πάρα πολύ άσχημα. Δεν είχα κοιμηθεί καθόλου. Είχα φοβερή υπερδιέγερση, είχα πάρα πολύ κακή διάθεση. Σκεφτόμουνα διάφορα πράγματα περίεργα και… Σαν να είχα τρελαθεί, κάπως έτσι. Με τραβάγανε η μαμά μου και άντρας μου να μην πέσω από τον πέμπτο που μέναμε», αφηγείται η Ε., η οποία καταλάβαινε την ανάγκη να λάβει βοήθεια από κάποιον ειδικό. «Ήμουν ένα ράκος… Παρακαλούσα την οικογένειά μου, τον άντρα μου να φέρουν ένα γιατρό, ένα ψυχίατρο και τα λοιπά. “Όχι. Δεν έχεις τίποτα, θα περάσει μόνο του. Και γιατί να πάμε σε τέτοια;», μου έλεγαν. Φοβερή προκατάληψη του να πας στον ψυχίατρο! Το ζητούσα επίμονα και εντέλει το έκανα μόνη μου. Πήγα χωρίς να το πω σε κανέναν».
Μερικές φορές η φάση της επιλόχειας κατάθλιψης σε σχεδόν 30% των γυναικών μπορεί να συνεχιστεί για δύο χρόνια μετά τον τοκετό, ενώ το 50% των γυναικών έχουν μείζονα κατάθλιψη καθ’ όλη τη διάρκεια των 2 αυτών ετών, με διακυμάνσεις μεταξύ σταθερής μέτριας κατάθλιψης, μείζονας σταθερής κατάθλιψης ή επαναλαμβανόμενων διαστημάτων σοβαρής κατάθλιψης.
«Είχα φύγει και απ’ το σπίτι κάποια φορά, ξαφνικά στις 5 το πρωί», λέει η Ε. «Το είχα δηλαδή στο μυαλό μου και σηκώθηκα και έφυγα και ξύπνησαν και δεν με βρήκανε. Περπατούσα, πήγα σε ένα πάρκο. Ήμουν χάλια και έλεγα “θέλω να φύγω, θέλω να φύγω, δεν θέλω κανέναν”. Τελικά πήγα στο νησί από όπου κατάγομαι κι έψαχνα ξενοδοχείο μέσα στο καταχείμωνο… Περπατούσα 10, 11 ώρες… Αφού μετά πήγα σε μια φίλη και έβγαλα τα παπούτσια μου και τα πόδια μου ήταν ματωμένα. Δεν κοιμόμουνα τη νύχτα και περπατούσα».
Τα προειδοποιητικά σημάδια
- Δυσφορία που διαρκεί περισσότερο από δύο εβδομάδες
Παρότι η εγκυμοσύνη μπορεί να είναι δύσκολη, τα συναισθηματικά συμπτώματα όπως η θλίψη, η ευερεθιστότητα, ο θυμός και η έλλειψη ευχαρίστησης για πράγματα που συνήθως σου έφερναν χαρά (ανηδονία), όταν διαρκούν για δύο εβδομάδες ή περισσότερο, χωρίς ανακούφιση, πρέπει να ελέγχονται από τον γιατρό σου.
- Αίσθημα συντριβής όλη την ώρα
Είναι φυσιολογικό να αισθάνεσαι περιστασιακά καταπιεσμένη από την τεράστια ευθύνη του να φέρνεις μια νέα ζωή στον κόσμο, αλλά εάν νιώθεις συνεχώς ότι δεν μπορείς να αντεπεξέλθεις στην καθημερινότητά σου, καλό θα ήταν να ζητήσεις μία εξέταση από ειδικό.
- Έλλειψη συναισθημάτων για το μωρό
Ορισμένες γυναίκες συνδέονται με το μωρό τους μετά τον τοκετό, αλλά το να μην έχεις καθόλου συναισθήματα προς το μωρό σου, μπορεί να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι.
- Μόνιμη ευερεθιστότητα
Η πλάτη σου πονάει, το στέρνο σου πονάει, οι αστράγαλοί σου είναι πρησμένοι – κάποιος βαθμός ευερεθιστότητας είναι φυσιολογικός καθώς προσπαθείς να συνηθίσεις το συνεχώς μεταβαλλόμενο σώμα σου. Ωστόσο, έχε τον νου σου εάν νιώθεις συνεχώς ευερέθιστη και θυμωμένη.
- Αποφυγή ορόσημων εγκυμοσύνης
Δεν είναι ασυνήθιστο για τις οικογένειες να έχουν διαφορετικές παραδόσεις και συνήθειες σχετικά με την εγκυμοσύνη. Κάποιες οικογένειες αποφεύγουν να δεχτούν δώρα για το μωρό κατά την εγκυμοσύνη, ενώ άλλες δεν θα ετοιμάσουν το παιδικό δωμάτιο μέχρι να γεννηθεί το μωρό. Ωστόσο, η αποφυγή όλων των ενασχολήσεων και των κομβικών περιόδων που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη, εξαιτίας συναισθημάτων φόβου, έλλειψης αυτοπεποίθησης ή φόβου για το μέλλον μπορεί να είναι σημάδια κατάθλιψης.
Πώς όμως μπορεί να διακρίνει κανείς αν τα συμπτώματα αποτελούν ένδειξη επιλόχειου κατάθλιψης ή και ψύχωσης ή πρόκειται για τα τόσο κοινά Baby Blues;
Στοιν ακόλουθο πίνακα, που βασίζεται σε στοιχεία από μελέτη του 2017, γίνεται μια πρόχειρη κατηγοριοποίηση των συμπτωμάτων. Προφανώς όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε και την μοναδικότητα της κάθε περίπτωσης.
Κι όμως, συμβαίνει και σε μπαμπάδες
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η πατρική επιλόχειος κατάθλιψη υπάρχει και αφορά έναν στους δέκα μπαμπάδες. Μάλιστα, έως και το 18% αναπτύσσει μια κλινικά σημαντική αγχώδη διαταραχή, όπως γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και διαταραχή μετατραυματικού στρες κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή τον πρώτο χρόνο μετά τον τοκετό.
Ενώ η ψυχική και συναισθηματική εικόνα από τα κλινικά δεδομένα δείχνει υψηλό επίπεδο απογοήτευσης, ματαίωσης και απομόνωσης των ανδρών, γνωρίζουμε ελάχιστα για αυτό που στα αλήθεια βιώνουν οι άνδρες με επιλόχειο κατάθλιψη.
Στην έρευνα των Brandon et al.(2019), οι περισσότεροι συμμετέχοντες είπαν ότι δεν γνώριζαν ότι η συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή μπορεί να συμβεί στους άνδρες, αφού οι μόνες αναφορές που έβρισκαν ήταν για την μητρική επιλόχειο κατάθλιψη, γεγονός που ενέτεινε την αίσθηση απομόνωσης και μοναξιάς.
Ένα άλλο σχήμα που φάνηκε από την έρευνα έδειξε ότι οι συμμετέχοντες ένιωσαν εγκλωβισμένοι στην κοινωνική επιταγή του φύλου τους να «κρατήσουν γερά» και να στηρίξουν την σύντροφο τους στις προκλήσεις της γονεϊκότητας καθώς και ενοχή για την πιθανή έκφραση των συναισθημάτων ψυχικής δυσφορίας και συναισθηματικής εξάντλησης με βασικότερη την αιτιολόγηση ότι δεν βίωσαν εκείνοι σωματικά την εγκυμοσύνη και την γέννα και ότι η σύντροφος τους είχε μεγαλύτερο ρόλο στην νεογνική φροντίδα. Έτσι προσπαθώντας να παρέχουν πρακτική και συναισθηματική υποστήριξη στις συντρόφους τους πάλευαν ταυτόχρονα μέσα τους να καταλάβουν τι πάει τόσο λάθος.
Παράγοντες Κινδύνου
Ο ακριβής μηχανισμός για την ανάπτυξη της επιλόχειου κατάθλιψης είναι ακόμη άγνωστος. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά μοντέλα και θεωρίες γύρω από τα αίτια. Το βιολογικό μοντέλο εξηγεί την ανάπτυξη της πάθησης λόγω της δραστικής και απότομης μείωσης πολλών ορμονών της εγκυμοσύνης όπως η προγεστερόνη, η οιστραδιόλη και η κορτιζόλη. Ωστόσο, αυτό δεν εξηγεί τα καταθλιπτικά συμπτώματα που ξεκινούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα ψυχολογικά μοντέλα επικεντρώνονται κυρίως στην επίδραση της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της νέας γονεϊκότητας ως κύριους παράγοντες άγχους που προκαλούν συμπτώματα επιλόχειου κατάθλιψης στις γυναίκες.
«Με το παιδί αυτό που ένιωσα ήταν περίεργο, γιατί εγώ το ήθελα πάρα πολύ το παιδί, δεν ήτανε ότι έγινε έτσι, τυχαία», λέει η Ε. «Θέλαμε να κάνουμε ένα παιδί και για αυτό μου έκανε τρομερή κατάπληξη ότι ένιωθα αφενός ότι δεν ορίζω τη ζωή μου, γιατί πια όλα όσα έκανα είχανε αλλάξει τελείως. Και ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα, δηλαδή ότι είμαι στο σπίτι και ασχολούμαι μόνο με το παιδί. Εμένα αυτό με έπνιγε, δεν το άντεχα, δεν είχα μάθει έτσι. Ένιωθα μια ματαίωση προσωπική, ότι δεν κάνω τίποτα.»
Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση επιλόχειου κατάθλιψης, όπως καταδεικνύονται από τις έρευνες, ποικίλλουν: Η κατάθλιψη και το άγχος κατά την εγκυμοσύνη, η μελαγχολία μετά τον τοκετό, το ιστορικό κατάθλιψης, ο νευρωτισμός, το υπερβολικό άγχος γύρω από γεγονότα της ζωής, οι κακές συζυγικές σχέσεις, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και η χαμηλή αυτοεκτίμηση συνδέονται ισχυρά με την επιλόχειο κατάθλιψη. Από την άλλη πλευρά, η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η μονογονεϊκότητα, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και οι μαιευτικοί στρεσογόνοι παράγοντες έχουν βρεθεί να έχουν σχετικά ασθενέστερη συσχέτιση. Οι πεποιθήσεις της μητέρας για τη μητρότητα και η εμπειρία της από διάφορες περιγεννητικές επιπλοκές, όπως ο πρόωρος τοκετός, η προγεννητική νοσηλεία, η επείγουσα καισαρική τομή, η προεκλαμψία και οι επιπλοκές στην υγεία του βρέφους, φαίνεται να έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης επιλόχειου κατάθλιψης.
«Αν δεν ήταν ο άντρας μου, δεν ξέρω καν αν θα ήμουνα εδώ. Ήταν απίστευτα υποστηρικτικός σε αυτό το διάστημα το πάρα πολύ δύσκολο, ειδικά του πρώτου χρόνου. Ο άντρας μου και ο γάτος μου!», λέει η Ε., αναγνωρίζοντας τη σημασία της σωστής υποστήριξης από το περιβάλλον, παράλληλα με την στήριξη από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Δεν υπάρχουν νομίζω καταλληλότερα λόγια για να κλείσουμε αυτό το άρθρο, από αυτά που χρησιμοποιεί η Postpartum Support International, ένας διεθνής οργανισμός υποστήριξης της ψυχικής υγείας εγκύων και νέων μαμάδων: Δεν είσαι μόνη. Δεν φταις εσύ. Με την κατάλληλη βοήθεια θα γίνεις καλά.
Με πληροφορίες από: Postpartum Support International, Cureus, Springer, Women’s Health Issues, BJOG, CORE Scholar, AJMC
Πηγή: ertnews.gr
