Επισιτιστική ασφάλεια και οικονομική προσιτότητα των τροφίμων

Στο πλαίσιο των αυξανόμενων τιμών των βασικών προϊόντων παγκοσμίως, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι ενέργειες για την υπονόμευση της ικανότητας της Ουκρανίας να εξάγει τα αγροδιατροφικά προϊόντα της επιδεινώνουν την παγκόσμια επισιτιστική κρίση.

Η έλλειψη τροφίμων γίνεται όλο και πιο ανησυχητική για εκατομμύρια ανθρώπους, ιδίως στην Αφρική και την Ασία, και ειδικότερα στις χώρες που πλήττονται ήδη από την πείνα.

Οι διογκούμενες τιμές των τροφίμων επηρεάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να αγοράζουν τρόφιμα και ασκούν περαιτέρω πίεση στα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, μεταξύ άλλων και στην Ε.Ε.

Η επισιτιστική ασφάλεια και η οικονομική προσιτότητα των τροφίμων αποτελούν βασική προτεραιότητα για την Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της. Κατά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2022, οι ηγέτες της Ε.Ε. τόνισαν ότι η Ρωσία είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για την παγκόσμια επισιτιστική κρίση και ότι οι κυρώσεις της Ε.Ε. δεν στοχεύουν τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα.

Τι προκαλεί την επισιτιστική κρίση;

Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία οδηγεί τις τιμές των τροφίμων σε ιστορικά υψηλά επίπεδα.

Από τα μέσα του 2020 οι τιμές των βασικών γεωργικών προϊόντων αυξάνονται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο, με φόντο την ανάκαμψη από την πανδημία Covid-19, τις διογκούμενες τιμές των λιπασμάτων και της ενέργειας, και την επιδείνωση των μακροοικονομικών συνθηκών παγκοσμίως.

Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιδεινώνει την κατάσταση, ανεβάζοντας ακόμη περισσότερο τις τιμές των βασικών προϊόντων και μειώνοντας τη διαθεσιμότητα τροφίμων ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, τον Μάιο του 2022 οι τιμές των τροφίμων παγκοσμίως ήταν σχεδόν 30 % υψηλότερες από ό,τι πριν από ένα έτος.

Στη Ρωσία και την Ουκρανία παράγεται περίπου το 30 % των παγκόσμιων αποθεμάτων αραβοσίτου και σίτου και περισσότερο από το ήμισυ των παγκόσμιων αποθεμάτων ηλιελαίου. Η Ρωσία είναι σημαντικός παραγωγός και εξαγωγέας λιπασμάτων, όπως τα αζωτούχα λιπάσματα, τα οποία είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της παραγωγής αγροδιατροφικών προϊόντων.

Περίπου 30 %

των παγκόσμιων αποθεμάτων αραβοσίτου και σίτου προέρχονται από τη Ρωσία και την Ουκρανία

Τον Μάρτιο του 2022 η Ρωσία ανακοίνωσε προσωρινή απαγόρευση των εξαγωγών σιτηρών και λιπασμάτων, προκαλώντας ανεπάρκεια εφοδιασμού και περαιτέρω αποσταθεροποίηση της αγοράς.

Επιπλέον, η Ρωσία έχει επιτεθεί στις υποδομές μεταφορών της Ουκρανίας, με τον de facto αποκλεισμό των λιμένων του Εύξεινου Πόντου, από τους οποίους εξάγεται συνήθως το 90 % των γεωργικών προϊόντων της Ουκρανίας. Η ζημία που προκαλούν οι ρωσικές δυνάμεις στις καλλιέργειες, τις αποθήκες τροφίμων και τα γεωργικά μηχανήματα της Ουκρανίας θα επηρεάσει την παραγωγική και εξαγωγική ικανότητα της Ουκρανίας για αρκετούς μήνες.

Οι κυρώσεις που έχει επιβάλει η ΕΕ κατά της Ρωσίας δεν επηρεάζουν τους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων και, ως εκ τούτου, δεν ευθύνονται για την κρίση επισιτιστικής ασφάλειας. Στις κυρώσεις δεν περιλαμβάνεται απαγόρευση εισαγωγών και μεταφοράς ρωσικών γεωργικών προϊόντων ούτε απαγόρευση πληρωμών για τις εξαγωγές αυτές.

Εκτός από τη γεωπολιτική κατάσταση, οι διαταραχές της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού λόγω της νόσου COVID-19, η κλιματική αλλαγή και οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες σε ορισμένες μεγάλες χώρες παραγωγούς θα παρεμποδίσουν σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό την παγκόσμια γεωργική παραγωγή φέτος.

Ποιος πλήττεται περισσότερο από την επισιτιστική ανασφάλεια και τις υψηλότερες τιμές;

Η τρέχουσα επισιτιστική κρίση έχει άμεσο αντίκτυπο στις τιμές των τροφίμων και στη διαθεσιμότητα των αποθεμάτων για μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, και ο αντίκτυπος αυτός είναι πιθανό να συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, ο αριθμός των ατόμων που πλήττονται από οξεία επισιτιστική ανασφάλεια ενδέχεται να αυξηθεί κατά 47 εκατομμύρια το 2022 — με τη μεγαλύτερη αύξηση στην υποσαχάρια Αφρική. Οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες χώρες αναμένεται ότι θα πληγούν περισσότερο από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας κρίσης, ενώ ο μέσος πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο στις χώρες αυτές — κατά 8,7 %.

47 εκατομμύρια άνθρωποι

ενδέχεται να πληγούν από οξεία επισιτιστική ανασφάλεια το 2022

Εκατομμύρια παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο λόγω των αυξημένων επιπέδων οξέος υποσιτισμού που οφείλονται στην έλλειψη τροφίμων και στις υψηλότερες τιμές.

Στην ΕΕ δεν αναμένονται ελλείψεις τροφίμων, χάρη στη σταθερή παραγωγή που διασφαλίζεται από την κοινή γεωργική πολιτική της ΕΕ. Το κύριο μέλημα είναι η οικονομική προσιτότητα. Οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος και οι ευάλωτες ομάδες πλήττονται περισσότερο.

Πώς αντιδρά η ΕΕ στην επισιτιστική κρίση;

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της τάσσονταιομόφωνα κατά της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία και είναι σταθερά προσηλωμένα στην αντιμετώπιση των επακόλουθων προκλήσεων για την επισιτιστική ασφάλεια.

Η παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ και θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να συμβάλουμε στην αντιμετώπιση της πρόκλησης αυτής και να βοηθήσουμε τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Ο Charles Michel στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, Ιούνιος 2022

Αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου, τα κράτη μέλη της ΕΕ συναντήθηκαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου για να συζητήσουν την κατάσταση της αγοράς αγροδιατροφικών προϊόντων και τις συνέπειες της σύγκρουσης. Τα κράτη μέλη εξέφρασαν την ομόφωνη αλληλεγγύη τους προς την Ουκρανία και συζήτησαν τη λήψη συντονισμένων μέτρων σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην αγορά. Οι υπουργοί Γεωργίας επανεξέτασαν και συζήτησαν την κατάσταση της αγοράς σε κάθε μία από τις συνόδους του Συμβουλίου που ακολούθησαν.

Οι υπουργοί της ΕΕ εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των συστημάτων τροφίμων, η οποία παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2022. Στις δράσεις που παρουσίασε η Επιτροπή περιλαμβάνονται τα εξής:

• προώθηση ενός ανοικτού και προβλέψιμου εμπορικού περιβάλλοντος για τα γεωργικά προϊόντα
• ενίσχυση της βοήθειας έκτακτης ανάγκης για τους ευάλωτους πληθυσμούς με την κινητοποίηση χρηματοδοτικής στήριξης
• αναβάθμιση της βιώσιμης παραγωγικής ικανότητας

Κατά την έκτακτη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάιο του 2022, οι ηγέτες της ΕΕ καταδίκασαν απερίφραστα την επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και κάλεσαν τη Ρωσία να σταματήσει να επιτίθεται στις υποδομές μεταφορών και να καταστρέφει τη φυτική παραγωγή. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε επίσης να επιταχυνθούν οι εργασίες για τη δημιουργία λωρίδων αλληλεγγύης για τη διευκόλυνση της εξαγωγής γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία στην ΕΕ.

Τον Μάιο του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την ανακοίνωσή της στην οποία ορίζεται σχέδιο δράσης για τη δημιουργία λωρίδων αλληλεγγύης. Στόχος είναι να αναπτυχθούν εναλλακτικές χερσαίες οδοί που θα βοηθήσουν την Ουκρανία να εξάγει τα γεωργικά της προϊόντα, λόγω του ρωσικού αποκλεισμού των θαλάσσιων λιμένων, με τους εξής τρόπους:

• παροχή πρόσθετου τροχαίου υλικού μεταφοράς εμπορευμάτων, πλοίων και φορτηγών
• αποτελεσματικότερη χρήση της υφιστάμενης δυναμικότητας των δικτύων μεταφοράς και των τερματικών σταθμών μεταφόρτωσης
• απλούστευση και επιτάχυνση των τελωνειακών εργασιών και άλλων ελέγχων
• διευκόλυνση της αποθήκευσης εμπορευμάτων στο έδαφος της ΕΕ

Οι ηγέτες επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να διατηρήσουν το παγκόσμιο εμπόριο τροφίμων απαλλαγμένο από αδικαιολόγητους εμπορικούς φραγμούς, να ενισχύσουν την αλληλεγγύη προς τις πλέον ευάλωτες χώρες και να αυξήσουν την τοπική βιώσιμη παραγωγή τροφίμων.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε επίσης αποτελεσματικό διεθνή συντονισμό προκειμένου να εξασφαλιστεί μια συνολική παγκόσμια αντίδραση στην επισιτιστική κρίση. Οι ηγέτες χαιρέτισαν ορισμένες διεθνείς πρωτοβουλίες, τις οποίες υποστηρίζει η ΕΕ, μεταξύ των οποίων:

• η διεθνής πρωτοβουλία «Αποστολή Επισιτιστικής και Γεωργικής Ανθεκτικότητας» (FARM)
• η παγκόσμια συμμαχία της G7 για την επισιτιστική ασφάλεια (GAFS)

Οι δύο αυτές πρωτοβουλίες είναι συμπληρωματικές και επικεντρώνονται σε τρεις τομείς δράσης:

• βραχυπρόθεσμη δράση αλληλεγγύης για να ενισχυθούν οι παγκόσμιες προμήθειες τροφίμων και να διασφαλιστεί η πρόσβαση των ευάλωτων χωρών
• δράση ως προς το εμπόριο για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία των παγκόσμιων αγορών
• δράση για την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων υπεύθυνων επενδύσεων ώστε οι ευάλωτες χώρες να αποκτήσουν μια βιώσιμη και ανθεκτική παραγωγή τροφίμων

Η ΕΕ στηρίζει τους πληθυσμούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη μέσω διαφόρων χρηματοδοτικών ροών:

• δέσμευση ύψους 2,5 δισ. € για ανθρωπιστική βοήθεια για την περίοδο 2021-2024
• 300 εκατ. € από το πρόγραμμα στήριξης έκτακτης ανάγκης της ΕΕ
• 225 εκατ. € από τον μηχανισμό επισιτισμού και ανθεκτικότητας για τους εταίρους της Νότιας Γειτονίας

Η ΕΕ συντονίζει την αντίδρασή της με την Αφρικανική Ένωση προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες ενσωματώνονται αποτελεσματικά στην ευρύτερη στρατηγική εταιρική σχέση ΕΕ-ΑΕ.

Το Συμβούλιο εξέδωσε τον Ιούνιο του 2022 συμπεράσματα σχετικά με την αντίδραση της «Ομάδας Ευρώπη» στην παγκόσμια επισιτιστική ανασφάλεια. Το Συμβούλιο εξέφρασε τη βαθιά ανησυχία του για τους ευάλωτους πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν πρωτοφανή επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας και υπογράμμισε ότι ο αδικαιολόγητος, απρόκλητος και παράνομος επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιδείνωσε σημαντικά την κρίση επισιτιστικής ασφάλειας. Ζήτησε επίσης αντίδραση της «Ομάδας Ευρώπη» στην παγκόσμια επισιτιστική ανασφάλεια, η οποία περιλαμβάνει τέσσερα σκέλη δράσης:

• αλληλεγγύη μέσω βοήθειας έκτακτης ανάγκης και στήριξης της οικονομικής προσιτότητας·
• ενίσχυση της βιώσιμης παραγωγής, της ανθεκτικότητας και του μετασχηματισμού των συστημάτων τροφίμων·
• διευκόλυνση του εμπορίου με παροχή βοήθειας στην Ουκρανία για να εξάγει γεωργικά προϊόντα·
• αποτελεσματικό πολυμερές σύστημα

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου, οι ηγέτες της Ε.Ε. κάλεσαν τη Ρωσία να σταματήσει πάραυτα να βάλλει κατά γεωργικών εγκαταστάσεων και να άρει τον αποκλεισμό των λιμένων του Ευξείνου Πόντου, και τόνισαν την ευθύνη της Ρωσίας για την παγκόσμια επισιτιστική κρίση. Κάλεσαν επίσης την Επιτροπή και τα κράτη μέλη της Ε.Ε. να εντείνουν τις προσπάθειές τους για:

• να στηριχθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να αναπροσανατολίσουν, όπου χρειάζεται, τις αλυσίδες εφοδιασμού τους
• να επιταχυνθούν οι εργασίες σχετικά με τις πρωτοβουλίες της «Ομάδας Ευρώπη», οι οποίες επιδιώκουν τη στήριξη των βιώσιμων ικανοτήτων παραγωγής αγροδιατροφικών προϊόντων στην Αφρική
• να υποστηριχθεί η ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας εισροών σε αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως αειφόρων λιπασμάτων