Τα έθιμα του Πάσχα των Ελλήνων – Οι «σαϊτολόγοι» της Καλαμάτας, οι «χαλκουνάδες» του Αγρινίου και ο σταυρός από δάδες στη Ναύπακτο

Οι «πόλεμοι» με τα χαλκούνια στο Αγρίνιο και τις σαΐτες στην Καλαμάτα είναι τα πιο χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα στη Δυτική Ελλάδα και την Πελοπόννησο, που κάθε χρόνο προσελκύουν μεγάλο αριθμό θεατών. Όμως, υπάρχουν και άλλα έθιμα εξίσου ξεχωριστά, όπως τα αερόστατα στο Λεωνίδιο, η συνάντηση των επιταφίων στο φωτισμένο με δάδες ενετικό λιμάνι της Ναυπάκτου, ο χορός των Γεμ στο Σοφικό Κορινθίας και η θορυβώδης πρώτη Ανάσταση στον ναό του Αγίου Δημητρίου, στην παλιά πόλη της Πάτρας.

Λεωνίδιο Αρκαδίας: Ανάσταση με αερόστατα

Στο Λεωνίδιο η νύχτα της Ανάστασης είναι φαντασμαγορική, αφού εκατοντάδες πολύχρωμα αερόστατα συνθέτουν ένα ξεχωριστό σκηνικό.

Ειδικότερα, μόλις ακουστεί το Χριστός Ανέστη τα αερόστατα ανεβαίνουν σιγά – σιγά στον ουρανό, ενώ σύμφωνα με την τοπική παράδοση, τη στιγμή της Ανάστασης επικρατεί σχετική νηνεμία, με ένα μόνο ελαφρό αεράκι.

Τα αερόστατα ετοιμάζονται εβδομάδες πριν από το Πάσχα και για την κατασκευή τους χρησιμοποιείται ειδική τεχνική. Είναι φτιαγμένα από καλάμι και χαρτί και το ύψος τους φτάνει τα δύο μέτρα. Τα μικρότερα χρειάζονται 8 κόλλες χαρτί για να φτιαχτούν. Άλλα πάλι χρειάζονται 16 ή 18 κόλλες, ενώ τα μεγάλα μέχρι 36 κόλλες. Για την πυροδότησή τους χρησιμοποιείται η «καλυμμάρα», που είναι ένα πανί εμποτισμένο με λάδι και πετρέλαιο.

Τυρός Αρκαδίας: Επιτάφιος συνοδεία ψαροκάικων

Στον Τυρό της Αρκαδίας τη Μεγάλη Παρασκευή η περιφορά των επιταφίων γίνεται στην παραλιακή οδό με τη συνοδεία ψαροκάικων, αλλά και σκαφών των επισκεπτών. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τα παιδιά γεμίζουν τον κόλπο του χωριού, που βρίσκεται στις ακτές του Μυρτώου πελάγους, με χιλιάδες κεριά που φωτίζουν τη θάλασσα και συμβολίζουν, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, τις ψυχές των ναυτικών και ψαράδων που έχουν χαθεί.

Στην ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος γίνεται το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα και συνοδεύεται από βεγγαλικά και δυναμίτες.

Στην ενορία της Αγίας Μαρίνας, την Κυριακή του Πάσχα γίνεται η ανάγνωση του Ευαγγελίου στην Τσακώνικη διάλεκτο και ακολουθεί γλέντι στην κεντρική πλατεία.

Σοφικό Κορινθίας: Ο χορός των Γεμ

Κάθε χρόνο αναβιώνει ο χορός των Γεμ. Πρόκειται για τον χορό των ημερών του Πάσχα, δηλαδή ανήμερα τη Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα. Όλοι οι κάτοικοι του Σοφικού συγκεντρώνονται στην πλατεία που βρίσκεται στο ναό της Ευαγγελιστρίας τραγουδούν και χορεύουν. Οι στίχοι των τραγουδιών αναφέρονται στην ξενιτιά, τον έρωτα, την ελευθερία. Το πιο δημοφιλές τραγούδι που λέγεται στο Γεμ είναι: Ο μαγεμένος στα ξένα ή Εσείς πουλιά του κάμπου.

Ασίνη Αργολίδας: Το κάψιμο του Ιούδα

Ένα έθιμο που επικρατεί και σώζεται ακόμη μέχρι σήμερα είναι το κάψιμο του Ιούδα, το Πάσχα. Τη Μεγάλη Παρασκευή ή το Μεγάλο Σάββατο μια ομάδα από νέους της Ασίνης μαζεύονται και κατασκευάζουν ένα αχυρένιο ομοίωμα του Ιούδα Ισκαριώτη. Μόλις το κατασκευάσουν το βάζουν επάνω σ’ ένα καρότσι και το γυρίζουν σ’ όλο το χωριό. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα μετά τη θεία λειτουργία της Αγάπης, τοποθετούν τον Ιούδα πάνω σε ένα ικρίωμα και τον καίνε.

Αλευρού Λακωνίας: Πρώτη Ανάσταση με ντουφεκιές

Στην Αλευρού της Λακωνίας μετά την Αποκαθήλωση οι γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο με ανοιξιάτικα άνθη και τοποθετούν από κάτω ένα πανέρι με φρούτα. Όταν ολοκληρωθεί η περιφορά του Επιταφίου και επιστρέψει στην εκκλησία μοιράζονται σε όλους μικρά κομμάτια από τα φρούτα. Την επόμενη μέρα τα άνθη του Επιταφίου τοποθετούνται σε ένα πανέρι και μοιράζονται στις γυναίκες του χωριού, οι οποίες τα κρατούν στο εικονοστάσι ως φυλαχτό.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τελείται η Ακολουθία της Πρώτης Ανάστασης και στις 12:00 το μεσημέρι αρχίζουν να χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες. Τότε στο χωριό πραγματοποιείται το έθιμο των τουφεκιών. Νέοι από την Αλευρού και από τα γειτονικά χωριά στέκονται στην πλατεία, πίσω από το ιερό της εκκλησίας και ρίχνουν με τα τουφέκια τους.

Καλαμάτα: Ο σαϊτοπόλεμος

Την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται στην Καλαμάτα το πολύ γνωστό πλέον έθιμο του σαϊτοπόλεμου.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, ολοκληρώνεται το γέμισμα της σαΐτας και το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα ξεκινά ο σαϊτοπόλεμος. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες των 10-15 ατόμων, οι οποίες διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής.

Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και ο εκκωφαντικός θόρυβος ενθουσιάζει τους θεατές. Μόλις ανάψει η σαΐτα, η μέση και τα γόνατα του σαϊτολόγου λυγίζουν, τα πόδια θυμίζουν ψαλίδια, η πλάτη είναι σκυμμένη, το κεφάλι βρίσκεται χαμηλά και τα χέρια είναι ανοικτά σαν φτερούγες.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το έθιμο κρατά από τους αγώνες των κατοίκων της Καλαμάτας κατά των Τούρκων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τις σαΐτες για να διώξουν το ιππικό των Τούρκων.

Μάνη: Η λιτανεία προς τα κοιμητήρια

Σε χωριά τη Μάνης, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα τηρείται το έθιμο της λιτανείας. Το πρωί ξεκινούν οι ιερείς από τις εκκλησίες και τους ακολουθούν οι πιστοί κρατώντας εικόνες και σταυρούς. Στη συνέχεια κάνουν το γύρο των χωριών και ψέλνουν αναστάσιμα τροπάρια και παρακλήσεις. Μάλιστα σε πολλά χωριά η πομπή πηγαίνει στο κοιμητήριο όπου εκεί περιμένουν οι συγγενείς των νεκρών. Πάνω στα ανθοστολισμένα μνήματα είναι τοποθετημένα το θυμιατήρι πασχαλιάτικα κουλούρια και αυγά, ενώ στους τάφους των νεκρών που έφυγαν από τη ζωή λίγο πριν το Πάσχα, υπάρχουν κουλούρια σε μέγεθος μεγάλου χωριάτικου ψωμιού, τα λεγόμενα «δοξάρια».

Αγρίνιο: Ο χαλκουνοπόλεμος της Μ. Παρασκευής

Η προετοιμασία του χαλκουνιού ξεκινάει τουλάχιστον δύο μήνες πριν από το Πάσχα. Τα χαλκούνια είναι αυτοσχέδιες εκρηκτικές κατασκευές που αποτελούνται από ένα μεγάλο κύλινδρο γεμάτο με ένα μίγμα μπαρουτιού και ένα φυτίλι στο άκρο. Παράλληλα οι χαλκουνάδες αναζητούν το κατάλληλο μίγμα μπαρουτιού που δοκιμάζεται νωρίτερα για να είναι ασφαλές.

Η ιστορία του εθίμου φθάνει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι Αγρινιώτες άναβαν τα χαλκούνια κατά την περιφορά του Επιταφίου για να απομακρύνουν τους Τούρκους. Συνέχισαν όμως να τα κατασκευάζουν και μετά την απελευθέρωση της χώρας

Ναύπακτος: Ο σταυρός από δάδες

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, κάτοικοι και επισκέπτες, ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου και φθάνουν στο λιμάνι, όπου αναμμένες δάδες είναι τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το ενετικό λιμάνι. Στο μέσον της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν ένα μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι. Το έθιμο αυτό σύμφωνα με την τοπική παράδοση, φαίνεται να θέλει να συνδυάσει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι.

Πάτρα: Τα μπότια της άνω πόλης

Άνω Καστρίτσι Αχαΐας: Η πομπή στα ξωκλήσια

Η παράδοση θέλει τους κατοίκους του να τελούν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα δεήσεις για να προφυλάξουν το χωριό από κάποια καταστροφή. Οι κάτοικοι κατόπιν προτροπής των ιερωμένων πραγματοποιούν λιτανεία και δέηση, η οποία ξεκινά από την κεντρική εκκλησία. Προηγείται η εικόνα της Ανάστασης και ακολουθούν σημαίες, εξαπτέρυγα και εικόνες που κρατούν οι κάτοικοι του χωριού.

Η πομπή ακολουθεί περιμετρική διαδρομή σε κάθε ξωκλήσι, οι ιερείς «βγάζουν» ύψωμα σε υπεραιωνόβιο δέντρο και καταλήγουν στο ξωκλήσι της Παναγίας, όπου τελείται Θεία Λειτουργία. Στη συνέχεια, όλοι όσοι συμμετέχουν στην πομπή καταλήγουν στην κεντρική πλατεία όπου ακολουθεί γλέντι.

Τουρλάδες Καλαβρύτων: Αγώνας δρόμου με έπαθλο την «κουλούρα»

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γιορτάζεται στις Τουρλάδες το έθιμο της «Κουλούρας». Όσοι συμμετέχουν στο έθιμο λαμβάνουν μέρος σε αγώνα δρόμου, ο οποίος διεξάγεται στην ύπαιθρο. Το έπαθλο του νικητή είναι μια «κουλούρα», δηλαδή ένα είδος ψωμιού με γλυκιά γεύση, που παρασκευάζεται τη Μεγάλη Πέμπτη μαζί με τα κόκκινα αυγά. Ο νικητής όμως δεν κρατά την κουλούρα, αφού στη συνέχεια τη μοιράζει.

sinidisi.gr