Φώτης Σκληρός: «Δημοκρατία – Επιστήμη και Πανδημία»

Η πανδημία του covid-19 είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη κρίση που βιώνει η ανθρωπότητα στις μέρες μας. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε τοπικό και σε παγκόσμιο επίπεδο θα αφήσουν το αποτύπωμά τους για πολλά χρόνια στην υγεία, στην οικονομία, στην διακυβέρνηση, στα ατομικά δικαιώματα και στην παγκόσμια συνεργασία. 

Στο παρελθόν υπήρξαν περισσότερο θανατηφόρες πανδημίες. Αυτή η πανδημία όμως όπως και άλλες που θα προκύψουν στο μέλλον γίνονται πολύ επικίνδυνες λόγω της μεγαλύτερης επαφής και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων.   Η πανδημία κάποια στιγμή θα τελειώσει. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα επιβιώσουν. Θα ζήσουν όμως σε έναν διαφορετικό κόσμο γιατί κάποια από τα έκτακτα μέτρα θα παραμείνουν.

Η επιστήμη απέδειξε, για μια ακόμη φορά, ότι όπως οι περισσότερες αρρώστιες έτσι και η πανδημία δεν είναι  πλέον ανίκητες.

Σε πολλούς ανθρώπους επικρατεί η λανθασμένη άποψη ότι η πανδημία κατέδειξε την αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στην φύση. Αυτό  προφανώς είναι λάθος. Από τα τέλη Δεκεμβρίου 2019  έως τις 10 Ιουανουαρίου 2020   οι επιστήμονες κατάφεραν  να απομονώσουν τον ιό  και να αποκωδικοποιήσουν το DNA του. Τα επόμενα βήματα ήταν η παρασκευή αποτελεσματικών εμβολίων σε μαζική κλίμακα, θεραπευτικών μεθόδων (μονοκλωνικών αντισωμάτων) και τώρα τελευταία φαρμάκων. Εφαρμόστηκαν παραδοσιακές μέθοδοι όπως   της χρήσης εξασθενημένου αδενοϊού αλλά και πρωτοποριακές όπως των εμβολίων mrna. Ποτέ στην ιστορία του ο άνθρωπος δεν υπήρξε πιο δυνατός στην μάχη κατά των ασθενειών. Η επιστημονική πρόοδος κυρίως στον  τομέα της βιοτεχνολογίας,  της τεχνητής νοημοσήνης, της νανοτεχνολογίας και της ρομποτικής  ανοίγουν νέους ορίζοντες για την ανθρωπότητα. Επειδή όμως η αξία κάθε τεχνολογικού επιτεύγματος εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται, είναι αναγκαία η αντίστοιχη ισόρροπη πρόοδος των ανθρωπιστικών επιστημών.

Κατά την διάρκεια της πανδημίας ο ψηφιακός μετασχηματισμός σε παγκόσμιο επίπεδο προχώρησε με ταχύτατους ρυθμούς. Οι δραστηριότητες της ανθρωπότητας μεταφέρθηκαν  γρήγορα σε  έναν παράλληλο ψηφιακό κόσμο σε πολλούς τομείς και δραστηριότητες όπως η εκπαίδευση, η οικονομία, το εμπόριο, η διοίκηση κ.λ.π.  Ο ψηφιακός κόσμος αντικατέστησε τον πραγματικό κόσμο σε μεγάλο βαθμό. Σε παλαιότερες πανδημίες ήταν αδύνατη  σε πραγματικό χρόνο ο εντοπισμός, η ενημέρωση,   η καταγραφή, η απομόνωση των κρουσμάτων με σκοπό την διακοπή της διασποράς της νόσου και την διασφάλιση της δημόσιας υγείας.

Η πολιτική όμως δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την επιστήμη. Αν η ανθρωπότητα αποτύχει σε αυτή την κρίση αλλά και σε άλλες αντίστοιχες, η αποτυχία δεν θα είναι ευθύνη της επιστήμης αλλά της πολιτικής. Όταν οι επιστήμονες παρέχουν τα εργαλεία επίλυσης των προβλημάτων οι πολιτικοί οφείλουν να τα εφαρμόσουν με τον βέλτιστο τρόπο προς όφελος της ανθρωπότητας.

Οι κυβερνήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο κρίνονται από την ταχύτητα, την ορθότητα, την αποτελεσματικότητα αλλά και από την δημοκρατική και ανθρωπιστική  ευαισθησία των αποφάσεων που λαμβάνουν. Αποφάσεις που σε κανονικούς χρόνους θα μπορούσαν να διαρκέσουν χρόνια συζητήσεων λαμβάνονται σε λίγες ώρες. Μη επαρκώς δοκιμασμένες τεχνολογίες και πρακτικές εφαρμόζονται γιατί εκτιμάται ότι τα οφέλη τους είναι περισσότερα από τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν από την μη εφαρμογή τους. Ολόκληρα κράτη συμμετέχουν σε κοινωνικά πειράματα μεγάλης κλίμακας. Η συνεχής και  μαζική συλλογή βιομετρικών δεδομένων σε παγκόσμια κλίμακα και η αλγοριθμική επεξεργασία τους μπορεί να οδηγήσει σε δυστοπικούς εφιάλτες αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας.  Στο δίλλημα μεταξύ της υγείας τους και της ιδιωτικής ζωής  οι άνθρωποι προφανώς επιλέγουν την υγεία τους. Στα κράτη όμως του δυτικού κόσμου και γενικότερα στα δημοκρατικά κράτη αυτό το δίλλημα είναι ψευδές. Οι πολίτες δικαιούνται να απολαμβάνουν τόσο την ιδιωτική τους ζωή όσο και την υγεία τους. Είναι φοβικό να θεωρούμε  ότι η ταχύτατη και μαζικότατη εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, στην οποία η πανδημία έπαιξε τον ρόλο του καταλύτη, πρέπει να στερήσει  τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών. Αντιθέτως μπορεί να λειτουργήσει και προς την αντίστροφη κατεύθυνση δίνοντας στον πολίτη την δυνατότητα να ελέγχει πιο άμεσα το κράτος, συμβάλλοντας έτσι σε μια πιο άμεση μορφή δημοκρατίας.

Φώτης Σκληρός
Μέλος του Μητρώου Στελεχών,  της Γραμματείας Επιστημονικών Φορέων,  του Τομέα Παιδείας,  του Τομέα Επαγγελματικής Κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης της Ν.Δ.