Ηρακλής Φίλιος: «Ο σύγχρονος άνθρωπος αρνείται να ερευνήσει τον Θεό»

«Άραγε, τί Του αρέσει περισσότερο του Θεού; Η αποκάλυψη ή η αφάνεια; Αν είναι η αφάνεια, τότε πώς γίνεται λόγος για σάρκωση μέσα στην ορθοδοξία; Ο Θεός γυρίζει στον κόσμο incognito κατά Kierkegaard ή μήπως κινείται ως «Deus secretus» και ταυτόχρονα ως «Deus publicus», όπως θα έλεγε ο ιερός Αυγουστίνος;

Σημασία έχει πως ο άνθρωπος αναζητεί τον Θεό. Μήπως συμβαίνει να μην Τον αναζητεί; Επιτακτικά ο άνθρωπος ζητεί την εμφάνιση του Θεού σ’ έναν κόσμο που ο Ίδιος δημιούργησε, έναν κόσμο πολύ πτωτικό, που θυμίζει ρηξικέλευθο αγωνιώδες αίτημα για ανασύνταξη των αντοχών του, καθότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να σταθεί μόνος του. ‘’Αν υπάρχει Θεός, πρέπει να αποκαλυφθεί και να παράσχει κάποια σημάδια για να τον γνωρίσουν οι άνθρωποι’’, θα γράψει ο Berdiaeff, εκτός κι αν κρύβεται και η αποκάλυψη Του αποτελεί συζήτηση μεταφυσικού οπτιμισμού, στην καλύτερη των περιπτώσεων, το οποίο από φόβο έχει καλλιεργήσει ο άνθρωπος. 

Ο σύγχρονος άνθρωπος ενδέχεται και να μην έχει καταλήξει στον Θεό που του ταιριάζει. Δεν είναι ο τόπος που γεννάει Θεό. Ας μην μπλέξουμε με τον εθνοφυλετισμό. Ο Θεός δεν σχετίζεται με τέτοιες πρακτικές. Το ζήτημα είναι η ηθική; Μήπως  η ύπαρξη. Αλλού παίζεται το παιχνίδι∙ η ύπαρξη προηγείται της ουσίας (Sartre); Υπάρχει Θεός; Δεν υπάρχει Θεός; Μήπως τα είδωλα είναι εκείνα που υφίστανται; Πόσα τέτοια ερωτήματα απασχόλησαν τον άνθρωπο και εξακολουθούν να βασανίζουν την αγκιστρωμένη κοσμική του αντίληψη;

Έχω την αίσθηση πως ο σύγχρονος άνθρωπος αρνείται να ερευνήσει τον Θεό και να σηκώσει το βάρος της σχέσης αυτής. Εφόσον ο Θεός υπάρχει, είναι πρόσωπο, πόσο δε μάλλον η ‘’μία φύσις τοῦ Θεοῦ Λόγου σεσαρκωμένη’’ (Κύριλλος Αλεξανδρέας). Επομένως γνωρίζεται. Εφόσον γνωρίζεται συνάπτει σχέση, σχέση αναλογίας, συνεργίας θα πουν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Ο άνθρωπος ίσως αντιλαμβάνεται την σχέση αυτή ως μονόλογο με έναν Θεό υποχρεωμένο να υπακούει τις προσευχές του, τις απαιτήσεις του, το επέκεινα της υπαρξιακής του πορείας, έναν Θεό αμέτοχο και ασυγκίνητο στο δικό Του θέλημα, αλλά έναν Θεό παρασυρμένο από το ανθρώπινο δράμα. Γι’ αυτό και ξεπηδά ως θεός ο ίδιος ο άνθρωπος πολλές φορές, πέφτοντας όμως σε λάκκους που ο ίδιος σκάβει. Η πρόσφατη πανδημία επιβεβαιώνει πως ο άνθρωπος είναι μέρος της δημιουργίας, του θείου θελήματος και όχι ο κόσμος όλος. Αν ο άνθρωπος θυμηθεί πως αποτελεί το ‘’συναμφότερον’’, τότε θα φροντίσει αντι-μονοφυσιτικά για το σώμα, την ψυχή, την θέληση, τον  νου, την ελευθερία του και θα τα αναζητήσει όλα αυτά μέσα από μία σχέση αναφοράς στο πρόσωπο του Θεού Δημιουργού του.

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας είναι ένα λαμπρό πανηγύρι μέσα σε μία πένθιμη περίοδο. Τόσο λαμπρό που σου ‘ρχεται με την εικόνα αγκαλιά μέσα στον ναό να στήσεις χορό υπό το φως των κεριών, γιορτάζοντας και πανηγυρίζοντας την  κατάφαση του Θεού στη ύλη που τόσο πολύ σκανδάλιζε ένα ισχυρό μέρος της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Με ζωντανό τον θρίαμβο των Πατέρων, αξίζει να στηθεί χορός και να ακουστεί το όνομα του Θεού στα πέρατα της οικουμένης. Αν το τελευταίο χτύπημα εναντίον του Θεού έγκειται στο γεγονός ό,τι ο Θεός υψώθηκε σε ύψιστη Αξία, κάτι στο οποίο συνηγορεί ο Heidegger, η Κυριακή της Ορθοδοξίας αποτελεί την κατάφαση του Θεού στον άνθρωπο, την κτίση, την ιστορία. Ο Θεός βγαίνει από το incognito και αποκαλύπτεται. Στην ορθοδοξία έχουμε αποκάλυψη του Θεού. Ο Θεός ενσαρκώνεται. Ο Θεός εικονίζεται∙ ‘’εἰκονίζω Θεοῦ τό ὁρώμενον’’ γράφει ο όσιος Ιωάννης Δαμασκηνός. Ο Θεός γνωρίζεται, κινείται προς τον άνθρωπο, του φανερώνεται. Ο άνθρωπος μπορεί λοιπόν να ελπίζει.

Η ορθοδοξία όταν δεν καταντά ορθοδοξισμός (εξαιτίας όλων εκείνων των αβασάνιστων φωνών που τραυματίζουν το σώμα της και την ανάγουν σε ιδεολογία), βεβαιώνει στον άνθρωπο την παρουσία του Θεού με τρόπο μυστηριακό. Τίποτε δεν έχει θέση εκτός του μυστηρίου της θείας αποκάλυψης. Σε μία τέτοια περίπτωση θα κάναμε λόγο για μία ακόμη φιλοσοφία ή ιδεολογία, που ενώπιον του αναπάντεχου ερωτήματος περί θανάτου θα κατέθεταν τις δυνάμεις τους με απολογητικό τρόπο. 

Στην ορθοδοξία όλα βιώνονται. Υπάρχει τρόπος. Είναι ο τρόπος γνωριμίας με τον Θεό, η επίγνωση των θείων ευεργεσιών και του τρόπου της προσωπικής φανέρωσης του Θεού στον καθένα, ο τρόπος της λατρείας του Θεού. Είναι αδύνατη η βίωση της σχέσης με τον Θεό εκτός των ιερών μυστηρίων. Κάθε προσπάθεια ιχνηλάτησης του Θεού εκτός των ιερών μυστηρίων και αντίληψης μέσα από την νοησιαρχία αποτελεί αίρεση. Ο Θεός φανερώνεται κάθε φορά μέσα στην Εκκλησία, σε κάθε ιερό μυστήριο, που έχει φύση μυσταγωγική και όχι μαγική. Δεν κάνει μαγικά ο Θεός. Αποκαλύπτεται ελεύθερα και ελεύθερα ακολουθείται. Αυτή η γνωριμία δημιουργεί την σχέση, η σχέση μεταπηδά σε βίωμα και το βίωμα ορθώνεται ως βεβαιωμένη εμπειρία της θεϊκής παρουσίας στα πάντα, με άκρως αντι-μονοφυσιτικό πάντοτε τρόπο. Τί του ταιριάζει του Θεού; Τί του πρέπει του ανθρώπου;»

Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)

Κληρικός Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων