Λεωνίδας Καβάκος: «Οι συναυλίες που θα δώσουμε πρέπει να ενεργοποιούν και την τοπική κοινωνία»

«Όταν καταφέρνω με την ερμηνεία μου να κάνω τον ακροατή να ξεχάσει ποιος είναι αυτός που παίζει πάνω στη σκηνή τότε χαίρομαι γιατί γνωρίζω ότι, ίσως, έχω καταφέρει να περάσω πιο πιστά αυτό που εγώ όταν το βλέπω και το μελετώ με πιάνει δέος: το μουσικό κείμενο».

Ο Λεωνίδας Καβάκος, ο σπουδαίος Έλληνας ερμηνευτής με την διεθνή λάμψη μιλά στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων λίγο πριν τις συναυλίες του με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Αγρίνιο, το Σάββατο 13 Ιανουαρίου, και στην Πάτρα, Κυριακή 14 Ιανουαρίου. Είναι δύο από τις τέσσερις συναυλίες που προγραμματίζει μαζί με την παλαιότερη ελληνική ορχήστρα.

Ανάμεσα στο γεμάτο από ζωντανές εμφανίσεις πρόγραμμα του στο εξωτερικό, ο κορυφαίος βιολιστής συνεργάζεται αφιλοκερδώς με την ΚΟΑ σαν σολίστ και αρχιμουσικός, παραχωρώντας την αμοιβή του εν μέρει υπέρ των αναγκών της ΚΟΑ για την αγορά μουσικών οργάνων, αλλά και για φιλανθρωπικούς σκοπούς των τοπικών αναγκών στις πόλεις όπου θα εμφανιστεί.

«Όταν αρχίσαμε να συζητάμε για τη συνεργασία μας με την ΚΟΑ, είπα εξ αρχής ότι μ΄ ενδιαφέρει το επίπεδο αυτών των συναυλιών να είναι ισάξιο με εκείνο που θα κάναμε στο Μέγαρο Μουσικής ή σε κάποια πόλη του εξωτερικού. Αυτό το στυλ συναυλιών να το μεταφέρουμε σε πόλεις οι οποίες δεν έχουν την δυνατότητα ούτε την γνώση να διοργανώσουν ανάλογα γεγονότα ούτε βέβαια να τα πληρώσουν. Θέλω, φυσικά, σε μια τέτοια προσπάθεια να έχουμε και τη στήριξη των τοπικών φορέων. Επειδή οι συναυλίες που θα δώσουμε πρέπει να ενεργοποιούν και την τοπική κοινωνία» τονίζει ο Λεωνίδας Καβάκος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Εξ ου και ο τίτλος των συναυλιών «Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά».

Μέρος των εσόδων της συναυλίας στην Πάτρα θα διατεθούν για τη στήριξη της Λέσχης Φίλων της Κλασικής Μουσικής Πατρών, φορέα με ιστορία στην έμπρακτη στήριξη Ελλήνων καλλιτεχνών

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης που παραχώρησε ο Λεωνίδας Καβάκος στην Νατάσσα Δομνάκη για το Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Ερ. Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας με την ΚΟΑ.

Απ. Ο δεσμός μου με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών είναι πολύ παλιός, διότι στην ορχήστρα ήταν πάρα πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Πήγαινα συχνά στις συναυλίες από τότε που ξεκίνησα να παίζω βιολί, έξι ετών και για μια δεκαετία. Γνώριζα και με γνώριζαν οι φίλοι συνάδελφοι τού πατέρα μου από παιδί. Κάποια από τα πρώτα μου μουσικά βήματα τα έκανα με την ΚΟΑ. Ακολούθησε ένα περίεργο κενό και στη συνέχεια, πριν κάποια χρόνια, υπήρξε μια συνεργασία με την ορχήστρα, ως σολίστ. Η προσέγγιση τώρα έγινε, κι αυτό είναι σημαντικό, από τους μουσικούς της ορχήστρας, που ήθελαν μια καλλιτεχνική συνεργασία επανένωσης, για την οποία χαίρομαι πολύ. Όσο για θεσμοθέτηση συναυλίας μου στο πλαίσιο των τακτικών συναυλιών της ΚΟΑ εδώ στην Αθήνα θα ήταν κάτι όμορφο, αλλά στην κατάσταση που ζούμε θα ήταν… στιγμιαίο πυροτέχνημα. Μ΄ ενδιαφέρει όταν αρχίζω κάτι να κοιτά λίγο μακριά.

Ερ. Ποιο ήταν το κίνητρο σας να εμφανιστείτε εκτός Αθηνών;

Απ. Είναι κάτι που μ’ απασχολεί πολύ στη σημερινή εποχή. Είμαστε, δυστυχώς, η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που ουσιαστικά οι άνθρωποι που διαμένουν, είτε λόγω καταγωγής είτε από επιλογή στην επαρχία, είναι πολιτιστικά καταδικασμένοι. Κι όχι μόνο πολιτιστικά αλλά σε διάφορους τομείς. Όταν αρχίσαμε, λοιπόν, να συζητάμε για τη συνεργασία μας με την ΚΟΑ -πρώτη συναυλία ήταν στην Καλαμάτα το 2016- είπα εξ αρχής ότι μ΄ ενδιαφέρει το επίπεδο αυτών των συναυλιών να είναι ισάξιο με εκείνο που θα κάναμε στο Μέγαρο Μουσικής ή σε κάποια πόλη του εξωτερικού. Αυτό το στυλ συναυλιών να το μεταφέρουμε σε πόλεις οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα, ούτε την γνώση να διοργανώσουν ανάλογα γεγονότα, ούτε βέβαια να τα πληρώσουν. Θέλω, φυσικά, σε μια τέτοια προσπάθεια να έχουμε και τη στήριξη των τοπικών φορέων, επειδή οι συναυλίες που θα δώσουμε πρέπει να ενεργοποιούν και την τοπική κοινωνία

Ερ. Το πρόγραμμα των συναυλιών που θα παρουσιάσετε, εκτός από το 4ο Κοντσέρτο για Βιολί του Μότσαρτ, έργο που έχετε ερμηνεύσει πολλές φορές, περιλαμβάνει και έργα που δεν ανήκουν στο συνηθισμένο σας ρεπερτόριο. Θέλετε να μας εξηγήσετε πώς συνδυάζονται οι Ουγγρικές Εικόνες του Μπέλα Μπάρτοκ με την 7η Συμφωνία του Ντβόρζακ, κορυφαίο έργο του ρομαντισμού;

Απ. Ο Μπάρτοκ πέρασε πάρα πολύ μεγάλο της ζωής του ταξιδεύοντας κυρίως στην Κεντρική Ευρώπη, φτάνοντας και στα Βαλκάνια, συλλέγοντας και ηχογραφώντας δημοτικά τραγούδια. Πολλές από αυτές τις μελωδίες και τις αρμονίες τις έχει μεταμορφώσει με το τεράστιο κι αστείρευτο ταλέντο του σε κάτι εκπληκτικό, μια αισθητική μεταξύ τονικότητας και ατονικότητας, με μια τρομερή ικανότητα να απεικονίζει. Αυτός ο κορμός της παραδοσιακής μουσικής και η τεράστια συλλογή του Μπάρτοκ συνδέεται απολύτως με τον Τσέχο Ντβόρζακ, ο οποίος είναι ένας άλλος συνθέτης που προέρχεται από σχολή με μεγάλη συναίσθηση της εθνικής μουσικής. Η μουσική του Ντβόρζακ, έχει πάρα πολλές επιρροές και στοιχεία από τη δημοτική μουσική της πατρίδας του. Γι αυτό λέω ότι η κλασική μουσική έχει πηγή τη δημοτική μουσική. Υπάρχουν κι άλλοι συνθέτες πριν τον Ντβόρζακ. Η Κεντρική Ευρώπη είχε αυτή την παράδοση.

Ερ. Ο ρομαντισμός τι θέση έχει στις μέρες μας;

Απ. Είναι ένας τρόπος έκφρασης παναθρώπινος και διαχρονικός, χαρακτηρίζει την ύπαρξη μας. Η ρομαντική μουσική μας εμπνέει, μας δυναμώνει, μας παρακινεί, μέσα από κορυφαίες ανθρώπινες δημιουργίες όπως η 7η Συμφωνία του Ντβόρζακ. Σήμερα μπορεί να μας αρέσει να είμαστε συναισθηματικοί, αλλά δεν μας βοηθά να προχωρήσουμε. Ο ρομαντισμός είναι κάτι διαφορετικό, δεν είναι απλά μια συναισθηματική και απολύτως προσωπική κατάσταση. Ένα έργο το οποίο είναι δομημένο τέλεια από έναν τεράστιο νου, έχει την ικανότητα να συγκινεί ανθρώπους οποιουδήποτε φύλου, θρησκεύματος, εθνικότητας. Να συγκινεί χωρίς σύνορα. Αυτή είναι η μαγεία. Και ιδίως σε μια τέχνη όπως είναι η μουσική, η ζωντανή μουσική.

Σε μια συναυλία κλασικής μουσικής το πιο συγκλονιστικό που μπορεί να βιώσει κανείς είναι ότι συναθροίζονται άνθρωποι να παρακολουθήσουν μια συναυλία και χωρίς καμία προϋπόθεση, χωρίς να παίζει ρόλο τι γλώσσα μιλά ο καθένας κοινωνούν εν μέσω της σιωπής το πανανθρώπινο μήνυμα της μουσικής το οποίο εμείς έχουμε την υποχρέωση να μεταφέρουμε. Είναι μια διαδικασία καταπληκτική, διότι καταρχήν δεν υπάρχει σχεδόν πουθενά σήμερα στην κοινωνία μας ησυχία, δεν υπάρχει σχεδόν πουθενά σιωπή. Η σιωπή είναι ακόμα πιο δυνατή κι από τους ήχους της φύσης. Η σιωπή εμπεριέχει τα πάντα.

Ερ. Αναρωτιέμαι, ποιο είναι εκείνο το μυστηριώδες συστατικό που εκτός από την τεχνική επάρκεια και το ταλέντο κάνει έναν σολίστ να ξεχωρίζει. Στη δική σας περίπτωση το έχετε εντοπίσει;

Απ. Είμαστε οι ερμηνευτές κι αυτό είναι το πιο δύσκολο. Δηλαδή, μαθαίνω βιολί ή μαθαίνω πιάνο ή οποιοδήπτε όργανο όχι για να παίξω το μουσικό όργανο καλά αλλά για να γίνω ερμηνευτής. Είναι το επόμενο στάδιο, όπου πρέπει να ενεργήσεις αφαιρετικά, αν έχω το ταλέντο και την ωριμότητα, σε σημείο που να μην ενοχλώ με την παρέμβαση μου το κείμενο, την αισθητική, το περιεχόμενο και το μήνυμα αυτού που θέλει να πει ο συνθέτης. Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Δηλαδή, ενώ κάποιος σπουδάζει είκοσι- εικοσιπέντε χρόνια την τέχνη να παίζει βιολί, ουσιαστικά δεν είναι αυτό που καλείται να κάνει στη σκηνή. Και στην ελληνική γλώσσα μπορεί κανείς να το εξηγήσει πολύ καλά, γιατί ο ερμηνευτής έχει να κάνει με τον Ερμή που είναι ο αγγελιοφόρος, ποτέ το μήνυμα. Έτσι λοιπόν κι αυτός που είναι στη σκηνή και παίζει τη μουσική είναι ένας άνθρωπος ο οποίος δεν μπορεί να είναι εκείνος το κέντρο. Όταν καταφέρνω με την ερμηνεία μου να κάνω τον ακροατή να ξεχάσει ποιος είναι αυτός που παίζει πάνω στη σκηνή τότε χαίρομαι γιατί γνωρίζω ότι, ίσως, έχω καταφέρει να περάσω πιο πιστά αυτό που εγώ όταν το βλέπω και το μελετώ με πιάνει δέος: το μουσικό κείμενο. Αυτή είναι η ουσία- αν μπορώ κάπως να την εκφράσω με λέξεις. Είναι κάτι που έχω παλέψει πάρα πολύ στη ζωή μου κι ακόμα παλεύω βέβαια. Μια συνεχής και επίπονη προσπάθεια, αλλά όταν το συνειδητοποιήσει κανείς περνά σ’ άλλο επίπεδο.

Ερ. Σολίστ και διευθυντής ορχήστρας. Ποια από τις δύο ιδιότητες σάς γοητεύει περισσότερο;

Απ. Η διεύθυνση ορχήστρας έχει προκλήσεις αλλά και ιδιαίτερη ομορφιά. Για να μπορέσεις να σταθείς σε ορχήστρα πρέπει προηγουμένως να έχεις κάνει τεράστια μελέτη του κειμένου, γιατί έχεις μπροστά σου διακόσια μάτια κι άλλα τόσα αυτιά που περιμένουν από εσένα να δουν, να ακούσουν και να κατανοήσουν ένα αισθητικό μήνυμα και να το κάνουν δικό τους. Υπάρχει το DNA της σύνθεσης, ο γενετικός της κώδικας, με μοτίβα παντού μέσα στη σύνθεση που πρέπει να τα ανιχνεύσω, να τα παρατηρώ και να δω πώς κινείται μέσα στη σύνθεση. Τότε σιγά- σιγά μου εκπέμπει ήχο, χρώμα, έκφραση. Όταν λοιπόν με τη μελέτη το εμπεδώσεις μπορείς να το περάσεις στους μουσικούς μιας ορχήστρας. Αυτό θέλουν οι μουσικοί, να τους προτείνει ο μαέστρος μια αισθητική, αυτό που εκείνος έχει εκλάβει ως μήνυμα. Αυτό είναι συναρπαστικό. Χρειάζεται συντονισμό πνευματικό, ψυχικό και εννοείται τεχνικό. Είναι ένα καταπληκτικό μυστήριο που κανείς δεν μπορεί σήμερα να εξηγήσει, όπως και ότι η παραμικρή κίνηση του μαέστρου ερμηνεύεται σαν ήχος. Είναι συναρπαστικό. Μ΄ ενδιέφερε πάντα η οργάνωση της παρτιτούρας, δηλαδή των πολλών διαφορετικών φωνών, όπως και να νιώσω αυτή την ομοψυχία και την απόλυτη συγκέντρωση του νου. Να εκφραστώ και να εκφράσω άλλες ψυχές. Αυτό σε συνάρτηση με το γεγονός ότι το ρεπερτόριο του βιολιού, που είναι μεγάλο αλλά όχι σαν το ρεπερτόριο του πιάνου ή το ορχηστρικού που είναι ανεξάντλητο, με βοηθά να προχωρήσω και να εξελιχτώ, τι ξαφνικά μας εκπέμπει η παρτιτούρα που δεν μας εξέπεμψε την προηγούμενη φορά.

Ερ. Έχετε συνεργαστεί με κορυφαίες ορχήστρες. Πώς αξιολογείτε τις ελληνικές;

Απ. Η Ελλάδα συγκριτικά με το μέγεθος της έχει ασύλληπτο αριθμό ταλέντων. Είναι αξιοθαύμαστο. Εκείνο που είναι αξιοθρήνητο είναι πόσοι από αυτούς τους ανθρώπους παραμένουν ακατέργαστα ταλέντα. Από μικρός βίωνα την ελληνική πραγματικότητα και τις προοπτικές των νέων παιδιών που επέστρεφαν με μεταπτυχιακά από το εξωτερικό στην Ελλάδα και δεν μπορούσαν να καταθέσουν τον ενθουσιασμό τους σε συνεργασίες επειδή οι συνθήκες ήταν κακές. Αυτός ο νεανικός δυναμισμός εξανεμιζόταν πολύ σύντομα. Δική μου επιθυμία είναι να σταματήσει αυτό. Ας ξεκινήσουμε από τα λίγα και ουσιαστικά που πρέπει να γίνουν. Οι ελληνικές ορχήστρες ενώ έχουν και μουσικούς με υψηλότατο επίπεδο δεν μπορούν να ηχήσουν όπως οι μεγάλες ορχήστρες στο εξωτερικό γιατί η ψυχή της ορχήστρας και η ιστορία της καθορίζεται απ΄ αυτόν που τις καθοδηγεί. Κι επίσης θεωρώ ότι εδώ στην Ελλάδα, δυστυχώς, οι ελληνικές ορχήστρες δεν μπορούν να προσελκύσουν ξεχωριστής ποιότητας μουσικούς, για λόγους προϋπολογισμού.

Εγώ δεν είμαι ούτε θέλω να γίνω το σύστημα. Να κάνει ο καθένας ό,τι μπορεί να συνεισφέρει. Νομίζω, αυτή συνεργασία μου με την ΚΟΑ δημιουργεί ένα μικρό πυρήνα ελπίδας, ένα στίγμα ζωής. Ελπίζω ότι θα συνεχιστεί και θα αναπτυχθεί. Θα το δείξει ο χρόνος. Να παίξω μουσική για τους ανθρώπους που δεν ζουν στη πρωτεύουσα, είναι ξεχασμένοι, παραμελημένοι. Προβλήματα που μια ευνομούμενη χώρα έπρεπε να τα έχει λύσει.

ΑΠΕ-ΜΠΕ