Ο Μάνος Χατζιδάκις, «Το Τέταρτο» και η κρατική βία

Σήμερα θα σας πω μια ιστορία.

Το 1982, τη χρονιά που ανέλαβε διευθυντής Λογιστικού στην Τράπεζα Κρήτης ο Κοσκωτάς, συνεργάστηκε με το γνωστό δημοσιογράφο και γαμπρό του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, Παύλο Μπακογιάννη, στη δημιουργία της εκδοτικής επιχείρησης «Γραμμή ΑΕ». Το αρχικό κεφάλαιο της εταιρείας ήταν 60 εκατομμύρια δραχμές (καλύφθηκε από τον Κοσκωτά), και στο καταστατικό της ως ιδρυτές και μέτοχοι αναφέρονταν ο Παύλος Μπακογιάννης, η αδελφή του Αναστασία Κασβίκη-Μπακογιάννη και ο Δημήτρης Κουνελάκης, διευθυντής Δημοσίων Σχέσεων του Ομίλου Τράπεζας Κρήτης και στενός συνεργάτης του Κοσκωτά.

Την εξαετία 1982-1988, η «Γραμμή ΑΕ» εξέδωσε 5 περιοδικά,  τα οποία είχαν τους τίτλους, «ΕΝΑ», «ΚΑΙ», «TV3», «MIA», «ΔΥΟ» και «Τέταρτο», την ημερήσια πολιτική εφημερίδα «24 Ώρες», και ίδρυσε το ραδιοφωνικό σταθμό «Σκάι».

Στη «Γραμμή» εργάστηκαν αρκετοί Έλληνες δημοσιογράφοι, συγγραφείς και διανοούμενοι, όπως ενδεικτικά: ο Θέμος Αναστασιάδης, ο Αλέξης Παπαχελάς, ο Γιάννης Ρουμπάτης, ο Θοδωρής Καλούδης, ο Χάρρυ Κλυνν και λοιποί.

Αυτά για την ιστορία… και ως γνωστόν, η ιστορία πάντα έχει την αξία της!

Θα αναφερθώ σήμερα σε ένα μόνο από αυτά τα περιοδικά, «Το Τέταρτο» και σε μια σειρά κειμένων του διευθυντή του, Μάνου Χατζιδάκι, τα οποία αυτές τις μέρες κυκλοφορούν αποσπασματικά στο fb, χωρίς να αναφέρουν την πηγή τους, ως συνήθως συμβαίνει με το fb, παρά μόνο το συγγραφέα τους και ίσως πολλοί γι’ αυτό το λόγο να τα θεωρούν και fake.

«Το Τέταρτο υπήρξε κατ’ ουσίαν τότε ένα πολιτικό περιοδικό γιατί εγώ βαθιά μέσα μου είμαι πολιτικοποιημένος», είχε πει ο Μάνος Χατζιδάκις στο Θάνο Φωσκαρίνη σε μια συνέντευξή του για το περιοδικό «Διαβάζω». «Το Τέταρτο προσπαθούσε να δει τα καλλιτεχνικά θέματα, τα κοινωνικά ακόμη και τα επιστημονικά μέσα από τις πολιτικές διαστάσεις τους και όχι μέσα από καλλιτεχνικές, κοινωνικές και επιστημονικές προθέσεις. Και για να σας δώσω να καταλάβετε, ένα μικρό παράδειγμα: Ένας νέος που συλλαμβάνεται με την ασαφή και τόσο βολική κατηγορία του αναρχικού, για μένα προσωπικά, είναι θέμα σοβαρότερο, πολλές φορές από μια επιτυχή ποιητική συλλογή, ένα λογοτεχνικό βιβλίο ενός πολύ γνωστού Έλληνα συγγραφέα, ή ένα πληκτικό κινηματογραφικό έργο ενός σημαντικού Έλληνα σκηνοθέτη. Αν δείτε αυτό σαν βάση της έκδοσης του Τέταρτου κατά τη διεύθυνσή μου θα καταλάβετε την πρόθεσή του και την αγωνία να ολοκληρώσει μια όσο γίνεται πληρέστερη πολιτική έκφραση. Η τέχνη έξω απ’ αυτή την πολιτική σύνδεση με αφήνει αδιάφορο, όπως άλλωστε και η τέχνη στην υπηρεσία των κομμάτων. Συνεπώς το Τέταρτο, άσχετα πόσο το πέτυχε, φιλοδοξούσε να είναι εντελώς διαφορετικό περιοδικό και όχι να καλύπτει μια ποιοτική διαφορά από τα άλλα».

Tο 1985 στο τεύχος του Δεκεμβρίου εκείνης της χρονιάς, ο Μάνος Χάτζιδάκις είχε επιλέξει ως θέμα της τακτικής επιστολής του την επέτειο του Πολυτεχνείου, σημειώνοντας μεταξύ άλλων:

«…Τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου μας παρέχονται με περισσότερες λεπτομέρειες γι’ αυτούς που επέζησαν παρά γι’ αυτούς που χάθηκαν οριστικά. Οι εναπομείναντες παρελαύνουν επικεφαλής, βγάζουν λόγους, πραγματοποιούν τηλεοπτικές συνεντεύξεις και δεν τους άκουσα ούτε μια φορά να μνημονεύουν αυτούς που χάθηκαν οριστικά, που δεν είναι σε θέση να μιλήσουν σήμερα…».

Γράφοντας αυτό το σχόλιο ο Χατζιδάκις μαθαίνει τη δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά από τον αστυνομικό Αθανάσιο Μελίστα κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης για την επέτειο του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του ’85. Κλείνει λοιπόν το συγκεκριμένο άρθρο, όπως παρακάτω:

«…Δεν είχα τελειώσει καλά καλά το σχόλιο αυτό και ήλθε η είδηση. Ένας αστυνομικός, ο Αθανάσιος Μελίστας, σκότωσε πυροβολώντας το δεκαπεντάχρονο Μιχάλη Καλτεζά. Κατασκευάζεται ήδη σενάριο με βάση το κατά πόσον ο νεαρός δεκαπεντάχρονος ήταν ή δεν ήταν «επικίνδυνος» αναρχικός, ώστε η κτηνωδία του αστυνομικού να γίνει… νόμιμη άμυνα. Αρκετά. Με αηδία μέσα μου έκλεισε η 12η επέτειος του Πολυτεχνείου. Τα γεγονότα εξακολουθούν. Ποιος θα τα επωφεληθεί;»

Τρία χρόνια αργότερα ο Μάνος Χατζιδάκις θα επικαλεστεί δημόσια το γεγονός  σε μια συναυλία διαμαρτυρίας που έγινε στις 7 Νοεμβρίου 1988 με αφορμή την κράτηση της Βαγγελιώς Βογιατζή μαζί με το παιδί της, κατηγορούμενη για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση. Τη συναυλία αυτή ο Μάνος Χατζιδάκις την προλόγισε, μεταξύ άλλων, ως ακολούθως:

«Να είναι ελεύθερος ύστερα από δίκη ο δολοφόνος ενός δεκαπεντάχρονου παιδιού, ενώ τα ανύποπτα παιδιά μας παραμορφώνονται μες στις Ασφάλειες για πλημμελήματα. (…) Και η Βογιατζή με το νήπιο παιδί της να παραμένει προφυλακισμένη, τηρώντας έτσι η κυβέρνηση το γράμμα της Δικαιοσύνης, ενώ ανενδοίαστα περιφρονεί την ουσία της».

Τον Ιανουάριο του 1990, σύμφωνα με μαρτυρία, η οποία βρίσκεται στο βιβλίο του Πάνου Λουκάκου με τίτλο «Αθέατη Όψη-Τύπος και πολιτική στη Μεταπολίτευση», εκδόσεις «Εστία», στο σπίτι του Δημήτρη Χόρν ήταν μαζεμένοι διάφοροι καλλιτέχνες και συζητούσαν για την αθώωση του αστυνομικού Μελίστα, που είχε πυροβολήσει και σκοτώσει τον 15χρονο Μιχάλη Καλτεζά.

Το δείπνο είχε ξεκινήσει αλλά ο Μάνος Χατζιδάκις είχε καθυστερήσει.

Όταν έφτασε, μπήκε κι αυτός στην κουβέντα διαφωνώντας με τους υπόλοιπους, που θεωρούσαν σωστή την αθώωση του Μελίστα.

«Όταν έχω να κρίνω ανάμεσα σ’ ένα παιδί 15 χρόνων, που πετάει μολότωφ», είπε, «κι έναν τριαντάρη εκπαιδευμένο αστυνομικό, που κρατάει πιστόλι, εγώ είμαι με το μέρος του παιδιού και όχι του αστυνομικού. Εκτιμώ βαθύτατα ένα παιδί που εξεγείρεται και βγαίνει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί, έστω κι αν υπερβάλει, έστω και αν κρατάει μολότωφ. Δεν εκτιμώ καθόλου έναν αστυνομικό που το πυροβολεί. Ό,τι και αν έχει γίνει, όπως και αν έχουν τα πράγματα, θεωρώ τραγικό λάθος την αθώωση του αστυνομικού και πολύ κακό μήνυμα, που στέλνουμε στα νέα αυτά παιδιά, το υγιέστερο κομμάτι της κοινωνίας μας, που δεν έχει ακόμη διαφθαρεί, όπως εμείς».

Η συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι με το Τέταρτο κράτησε έντεκα τεύχη.

Σε εκείνο το τελευταίο τεύχος του Μαρτίου του 1986 έγραφε: «Το 11ο τεύχος του Τέταρτου. Με το 12ο τελειώνω εγώ προσωπικά. Και μετά δε θα’ χω σχέση κι ευθύνη. Ούτε θα ‘μαι ο ιδρυτής του “εν συνεχεία εκδιδομένου” όπως έλεγαν οι παλιοί. Παραμένω ιδρυτής και υπεύθυνος των όσων ελέγχω και όχι των “εν συνεχεία εκδιδομένων”».

Αυτό το τελευταίο σημείωμα του Μάνου Χατζιδάκι έκλεινε ως εξής: «Άλλοτε σκεπτόμεθα. Σήμερα οραματιζόμαστε. Αντικαταστήσαμε τη βασική ιδιότητα της ωριμότητας με τα βασικά χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας. Πραγματοποιούμε οράματα και η σκέψη καταναλώνεται στην επιτυχία αυτών των πραγματοποιήσεων. Η πραγματικότητά μας συνεδέθη με τα οράματά μας και η καθαρή σκέψη διώκεται ως αναρχική, ως μη εντεταγμένη στα κοινά. Η καταστροφή του Τσάλεντζερ είναι ένα μικρό τίμημα. Στη θέα της μοιάζαμε παιδιά που χάλασε το παιχνίδι τους. Τρομάξαμε προς στιγμήν και ξαναρχίσαμε με μεγαλύτερο πείσμα. Ο άνθρωπος έχει παραδοθεί στη δυστυχία του – θα ‘λεγε ο Σελίν».

---

Λευτέρης Τηλιγάδας
«Agrinio 365» Media Group | AgrinioTimes.gr, Antenna-Star.gr

Πηγές:

el.wikipedia.org/, λήμμα Γιώργος Κοσκωτάς

«”Το Τέταρτο” του Μάνου Χατζιδάκι»,
ένα κείμενο του Κώστα Αγοραστού από το https://bookpress.gr/index.php

Πάνος Λουκάκος «Αθέατη Όψη-Τύπος και πολιτική στη Μεταπολίτευση»,
εκδόσεις «Εστία»