Σωτήρης Δανέζης: Από τα Ίμια ξεκινά η πολιτική των «γκρίζων ζωνών»

Στα Ιμια η Αγκυρα διεκδικεί ελληνικό έδαφος και για πρώτη φορά δημιουργεί τετελεσμένο. Εισάγει μονομερώς στην εξωτερική της πολιτική τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» και αρχίζει να «γκριζάρει» όχι μόνο τις δύο βραχονησίδες, αλλά μια σειρά από νησιά, ακόμη και κατοικημένα

 

Τον Ιανουάριο του 1996 ο Κώστας Σημίτης δεν είχε προλάβει να συνηθίσει το κοστούμι του πρωθυπουργού όταν έπεσε το πρώτο κομμάτι του ντόμινο και έγινε η αρχή για την κλιμάκωση των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο.

Χριστούγεννα 1995. Το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσαράζει στην Ανατολική Ιμια. Ο καπετάνιος του αρνείται ελληνική βοήθεια και ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε τουρκικά ύδατα. Το περιστατικό φέρνει στη δημοσιότητα η τουρκική «Χουριέτ» στις 25 Ιανουαρίου 1996. Στην περιοχή ξεσπά ο «πόλεμος της σημαίας»: ο δήμαρχος Καλύμνου, με συμπολίτες του, υψώνει τη γαλανόλευκη. Στις 27 Ιανουαρίου Τούρκοι «δημοσιογράφοι» προσγειώνονται στη βραχονησίδα με ελικόπτερο, κατεβάζουν την ελληνική και υψώνουν την τουρκική. Το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού «Αντωνίου» σπεύδει στην περιοχή και 24 ώρες αργότερα το πλήρωμά του υψώνει και πάλι την ελληνική σημαία.

Στις 29 Ιανουαρίου η Τουρκία με διάβημά της θα ζητήσει την έναρξη διμερούς διαλόγου για τη ρύθμιση του καθεστώτος των βραχονησίδων στο Αιγαίο. Η κρίση των Ιμίων κορυφώνεται με τα δραματικά γεγονότα της 30ής προς 31η Ιανουαρίου, όταν Ελλάδα και Τουρκία φτάνουν ένα βήμα πριν από τον πόλεμο.

Η νύχτα βρίσκει την κυβέρνηση Σημίτη παγιδευμένη στο δίλημμα «πόλεμος ή συμβιβασμός με ήττα». Η Αθήνα δείχνει να αποδέχεται με ανακούφιση την παρέμβαση των Η.Π.Α.. Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, θα τραβήξει τα δάχτυλα Ελλήνων και Τούρκων από τη σκανδάλη με το περίφημο «no ships, no troops, no flags».

Στα Ιμια η Αγκυρα διεκδικεί ελληνικό έδαφος και για πρώτη φορά δημιουργεί τετελεσμένο. Εισάγει μονομερώς στην εξωτερική της πολιτική τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» και αρχίζει να «γκριζάρει» όχι μόνο τις δύο βραχονησίδες, αλλά μια σειρά από νησιά, ακόμη και κατοικημένα. Στο περίφημο διάβημά της, της 29ης Ιανουαρίου 1996, αναφέρει νησιά όπως οι Φούρνοι, με πάνω από 1.300 κατοίκους, και οι Οινούσσες, με περισσότερους από 800. Λίγα χρόνια αργότερα, με τη ρητορική και τη συμπεριφορά της «σημαδεύει» ως τουρκικά το Φαρμακονήσι και το Αγαθονήσι.

Οι Τούρκοι θεωρούν ότι ένα πλήθος από νησιά και βραχονησίδες που δεν κατονομάζονται στις Συνθήκες της Λωζάνης (1923) και των Παρισίων (1947) είναι ακαθόριστης κυριαρχίας. Ισχυρίζονται ότι παλαιότερα ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τώρα παραμένουν στην Τουρκία ως συνέχειά της. Τον Οκτώβριο του 2017, μάλιστα, ο Ερντογάν δέχεται τα βέλη της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης, όταν ο Κιλιντσάρογλου τον κατηγορεί ότι έχει επιτρέψει στους Ελληνες να κατέχουν στο Αιγαίο τουρκικά νησιά.

Η τουρκική διεκδίκηση έχει αναθεωρητικό χαρακτήρα. Δεν αμφισβητεί μόνο κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, όπως συμβαίνει με τον εναέριο χώρο ή την υφαλοκρηπίδα, αλλά αυτή καθαυτή την ελληνική κυριαρχία σε έδαφος στο οποίο η Ελλάδα απολαμβάνει πλήρη και αποτελεσματική κυριαρχία εδώ και δεκαετίες.

Τι λένε οι Συνθήκες
Οι «γκρίζες ζώνες» είναι μια θεωρία έωλη και διάτρητη. Το διεθνές νομικό πλαίσιο είναι αδιαμφισβήτητο από τις Συνθήκες ειρήνης της Λωζάνης (1923), των Παρισίων (1947) και από την ιταλοτουρκική συμφωνία του Ιανουαρίου του 1932 για τα Δωδεκάνησα και τη συμπληρωματική συμφωνία-πρακτικό (procès-verbal) του Δεκεμβρίου του 1932.

Ειδικότερα στα άρθρα 6, 12, και 16 η Συνθήκη  17 Λωζάνης είναι απόλυτα σαφής ως προς το καθεστώς των νησιών, καθώς ορίζει ως ελληνικά όλα τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου (Αιγαίου Πελάγους), πλην της Ιμβρου, της Τενέδου και των Λαγουσών.

Όπως γράφει στο άρθρο 12: «Η ληφθείσα απόφασις της 13ης Φεβρουαρίου 1914 […] αφορώσα εις την κυριαρχίαν της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός της Ιμβρου, της Τενέδου και των Λαγουσών νήσων (Μαυρυών), ιδία των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας επικυρούται, υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων της παρούσης Συνθήκης των συναφών προς τις υπό την κυριαρχίαν της Ιταλίας διατελούσας νήσους», δηλαδή τα Δωδεκάνησα.

Σύμφωνα με το άρθρο 15 της ίδιας Συνθήκης, «η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων, τουτέστι της Αστυπαλαίας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελλορίζου». Για να έρθει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (1947) και με το άρθρο 14 να εκχωρήσει η Ιταλία στην Ελλάδα πλήρη κυριαρχία στα Δωδεκάνησα ήτοι: «Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λειψών, Σύμην, Κω και Καστελλόριζον, ως και τας παρακειμένας νησίδας». Για να μην υπάρξουν παρερμηνείες στο μέλλον, η Συνθήκη της Λωζάνης στο άρθρο 12 αναφέρει: «Εκτός αντιθέτου διατάξεως της παρούσης Συνθήκης, αι νήσοι αι κείμεναι εις μικροτέραν απόστασιν των τριών μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουσιν υπό την τουρκικήν επικυριαρχίαν».

Είναι προφανές ότι ο ορισμός των νησιών που αποδίδονται στην Ελλάδα είναι ενδεικτικός και γίνεται στις Συνθήκες με τρόπο αφαιρετικό, διότι οι Δυνάμεις και τα συμβαλλόμενα μέρη θεώρησαν άσκοπη τη διαδικασία να καταγράψουν ένα προς ένα όλα τα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου που υπήχθησαν στην ελληνική κυριαρχία. Αντίθετα, τα νησιά που παραχωρούνται στην Τουρκία και την Ιταλία είτε απαριθμήθηκαν ονομαστικά είτε προσδιορίστηκαν περιοριστικά.

Ο Τσίπρας είναι στο Αγαθονήσι
Την 25η Μαρτίου 2019 ο Αλέξης Τσίπρας επισκέφθηκε το Αγαθονήσι. Οι τίτλοι στα τουρκικά ΜΜΕ ήταν: «Σε τουρκικό έδαφος ο Ελληνας πρωθυπουργός».

Την ίδια ώρα το τουρκικό υπουργείο Αμυνας διέψευδε ότι το ελικόπτερο που μετέφερε τον Τσίπρα παρενοχλήθηκε από τουρκικά μαχητικά. Η επί χρόνια εκτίμηση της Αθήνας ότι η θεωρία των «γκρίζων ζωνών» ήταν ένα διαπραγματευτικό χαρτί της Αγκυρας έναντι της επέκτασης των χωρικών μας υδάτων και της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας δεν ήταν απόλυτα εύστοχη. Η Τουρκία όχι μόνο δεν απέσυρε τη θεωρία της, αλλά συνέχισε να την καλλιεργεί επιμελώς.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του Έθνους της Κυριακής που κυκλοφόρησε στις 12 Ιανουαρίου