Οι συμφωνίες της ρομαντικής εποχής

O Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ και η Staatskapelle Berlin στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Από τις 27 έως τις 31 Οκτωβρίου (με ένα διάλειμμα την αργία της 28ης) ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ και η Staatskapelle Berlin θα ερμηνεύσουν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης) οκτώ μεγάλα συμφωνικά έργα της ρομαντικής εποχής: τις τέσσερις συμφωνίες του Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856) και τις επίσης τέσσερις συμφωνίες του Γιοχάνες Μπραμς (1833-1897). Αυτός ο κύκλος των συμφωνιών κατέστη δυνατός χάρη και στη χορηγία της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Εργου ΑΙΓΕΑΣ.

Εξαιρετική επιλογή και συνάμα ένας πλήρης συναυλιακός κύκλος που δίνει την ευκαιρία στους λάτρεις του είδους να έχουν μιαν ολοκληρωμένη, και την ίδια στιγμή συγκριτική, εικόνα της συμφωνικής μουσικής του 19ου αιώνα, όπως εξελίχθηκε χάρη στον Μπετόβεν και στον Φραντς Σούμπερτ, για να παραλάβουν στη συνέχεια τη «σκυτάλη» οι Σούμαν, Φελίξ Μέντελσον και Μπραμς (και στη Γαλλία ο Εκτορ Μπερλιόζ, μέγας συμφωνιστής, παρότι άφησε πίσω του μία μονάχα, αλλά εμβληματική, συμφωνία, την περίφημη «Φανταστική»), προετοιμάζοντας με τη σειρά τους το έδαφος για τον Αντον Μπρούκνερ, τον Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι, τον Αντόνιν Ντβόρζακ, τον Σεργκέι Ραχμάνινοφ, τον Γιαν Σιμπέλιους, τον Γκούσταβ Μάλερ, τον Αλεξάντρ Σκριάμπιν αλλά και τον Ρίχαρντ Στράους, με τα ωκεάνια συμφωνικά του ποιήματα (για να μην αναφέρουμε τις σπουδαίες συμφωνίες του Σοστακόβιτς μέσα στον εικοστό αιώνα).

Η επιλογή του Μπάρενμποϊμ, του σημαντικού αυτού πιανίστα που διέπρεψε όμως κυρίως ως μαέστρος, ταιριάζει γάντι με το γεγονός ότι οι δύο μεγάλοι μουσουργοί (και φίλοι) του 19ου αιώνα έγραψαν ο καθένας από τέσσερις συμφωνίες.

«Επέλεξα τις τέσσερις συμφωνίες των Σούμαν – Μπραμς επειδή πιστεύω ότι ο συνδυασμός και των δύο δίνει μια πλήρη εικόνα της μουσικής που γραφόταν στα μέσα του 19ου αιώνα», μας είπε ο Μπάρενμποϊμ όταν τον ρωτήσαμε σχετικά. «Εάν θελήσουμε να τους συγκρίνουμε», συνεχίζει ο μαέστρος, «θα έλεγα ότι ο Μπραμς είναι κάπως πιο συντηρητικός από τους δύο, ο Σούμαν πιο άμεσος, πιο θαρραλέος, ωστόσο και οι δύο μοιράζονται πολλά σπουδαία στοιχεία ως συνθέτες. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση για ένα διευθυντή ορχήστρας όταν ερμηνεύει Σούμαν και Μπραμς: να αναδείξει τις ομοιότητές τους αλλά και τις διαφορές τους».

Αραγε είναι μέσα από τα οκτώ αυτά έργα που εκφράζεται ιδανικά το πνεύμα του ρομαντισμού, αν τα συγκρίνουμε, για παράδειγμα, με τα συμφωνικά έργα του Σούμπερτ αλλά και του Μέντελσον; «Είναι αυτό που είπα προηγουμένως. Νομίζω πως ο Σούμαν είναι ο πιο άμεσος από τους ρομαντικούς συνθέτες, ανοίγοντας ήδη ένα μονοπάτι για τον Βάγκνερ. Ο Μπραμς ακολουθεί περισσότερο τα βήματα του Μπετόβεν, η συνεισφορά του όμως στην εξέλιξη της μουσικής είναι τέτοια που έκανε έναν Σένμπεργκ να παραδεχθεί ότι ο ίδιος δεν θα είχε υπάρξει αν δεν είχαν προηγηθεί οι Μπραμς και Βάγκνερ».

Πόσο απέχει ένα ονειροπόλο παιδί που «καταβροχθίζει» τα βιβλία του εκδότη και συγγραφέα πατέρα του από έναν 44χρονο συνθέτη που ισχυρίζεται ότι επικοινωνεί με τα πνεύματα των Σούμπερτ και Μέντελσον κι έπειτα ρίχνεται στον Ρήνο για να ησυχάσει για πάντα; Αυτός όμως ήταν ο Ρόμπερτ Σούμαν. Διαταραγμένος νους, άφησε πίσω του και φωτεινές σελίδες, όπως τη «Συμφωνία της Ανοιξης». Δυστυχώς, ο μουσικός (και μουσικοκριτικός) που επέβαλε στο κοινό της εποχής του τον Σοπέν και τον Μπραμς τελείωσε τις μέρες του σε άσυλο φρενοβλαβών.

Οι τέσσερις συμφωνίες του συμπυκνώνουν την υψηλή του συναισθηματική νοημοσύνη, τον γεμάτο αντιφάσεις ψυχισμό τού κάθε ανθρώπου. «Σιχαίνομαι τον γάμο όσο και την όπερα», έλεγε ο φανατικός εργένης Γιοχάνες Μπραμς. Μεγαλωμένος σε διαλυμένη οικογένεια, στα τριάντα του βιοποριζόταν παίζοντας πιάνο σε ταβέρνες του λιμανιού. Νηφάλιος αλλά και με βίαιες εξάρσεις του θυμικού (χαρακτηριστικό που αποτυπώνεται στις συμφωνίες του ειδικά), πιθανώς να ερωτεύτηκε τη χήρα του Σούμαν, την Κλάρα Βικ, εναντιώθηκε στον Βάγκνερ και στους οπαδούς του, δεν έπαψε να διαβάζει λογοτεχνία, άφησε πίσω του μουσικό έργο συμπαγές, που οδήγησε μια ολόκληρη εποχή στην κορύφωσή της. Οι τέσσερις συμφωνίες του συμπυκνώνουν το μεγαλείο του ως συνθέτη.

kathimerini.gr