Θωμάς Κουτσουπιάς: «Για μια νέα αγροτική μεταρρύθμιση»

Άρθρο-παρέμβαση του προέδρου της Ένωσης Αγρινίου Θωμά Κουτσουπιά, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση του Ελευθέριου Βενιζέλου

Η επίλυση των προβλημάτων των αγροτών ισούται με τη βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας της χώρας μας και τη στήριξη της εθνικής οικονομίας στην ολότητά της. Χωρίς παραγωγή, χωρίς κινητοποίηση και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη.

Στην πραγματικότητα, αυτό που χρειάζεται η ύπαιθρος για να ανακάμψει, είναι μια νέα Εθνική Πολιτική Γης. Στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, αυτό δεν είναι ανέφικτο, αφού οι πολιτικές χαράσσονται μεν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάθε κράτος μέλος όμως μπορεί να έχει την δική του, Εθνική Πολιτική. Εθνική Πολιτική Γης έχει η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία…

Γιατί όχι η Ελλάδα; Ας δούμε όμως πόσο «κοινή» όμως μπορεί να είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική: Απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δίνει ο διαρκής διαχωρισμός των βορείων χωρών απ’ τα μεσογειακά κράτη. Η Ε.Ε. των 28 είναι πλέον… πολύ μεγάλη και με πολλές αντιθέσεις για να έχει κάτι κοινό στην αγροτική της πολιτική. Και επιπλέον έχει, στο πλαίσιο του Διεθνούς Εμπορίου και των Συμφωνιών που συνάπτει με άλλα κράτη, ανοιχτά τα σύνορά της σε εισαγωγές προϊόντων που παράγουν και κράτη-μέλη της, από τρίτες χώρες, εκεί όπου το κόστος παραγωγής θέτει αυτομάτως εκτός ανταγωνισμού τους Ευρωπαίους και δη τους Έλληνες αγρότες.

Και λέμε ιδιαίτερα τους Έλληνες, διότι στη δική μας τη χώρα υπάρχουν ιδιαίτερες συνθήκες. Είναι αυτές που μας απομονώνουν, έως σήμερα, από αυτό που ο μέσος νους αντιλαμβάνεται ως ΚΑΠ. Ενώ δηλαδή στις βόρειες χώρες υπάρχουν οι μεγάλες εκτάσεις και οι ισχυροί συνεταιρισμοί, στην Ελλάδα υπάρχουν οι χιλιάδες αγρότες της μικρής ιδιοκτησίας. Και από αυτούς, θα πρέπει να ξεχωρίσουμε ποιοι και πόσοι είναι οι πραγματικοί αγρότες.

Είναι αγρότης ο μεγαλογιατρός ή μεγαλοδικηγόρος, ο δημόσιος υπάλληλος, ο επιχειρηματίας, ο ελεύθερος επαγγελματίας, ο ηλεκτρολόγος των Αθηνών που έχει κάπου στο Αγρίνιο, το Ξηρόμερο ή το Βάλτο δυο στρεμματάκια γης κληρονομιά απ’ τον πατέρα του; Δυο στρέμματα που ποτέ δεν καλλιεργούνται ή που ποτέ κανείς δεν συλλέγει τον καρπό λ.χ., αν πρόκειται για ελαιώνα. Άποψή μας είναι πως όχι μόνο δεν είναι αγρότης, αλλά… κακώς έχει στην ιδιοκτησία του αυτή τη μικρή έστω έκταση. Ιδιοκτησία του μεν, εθνικός πλούτος δε, που μένει ανενεργός και ανεκμετάλλευτος. Ακόμη όμως και εκείνοι που προσπαθούν και θέλουν να εκμεταλλευτούν το κομμάτι γης που διαθέτουν, απογοητεύονται γρήγορα. Ακριβώς επειδή διαθέτουν ιδίας έκτασης γη.

Με δυο, πέντε ή είκοσι στρέμματα γης, …δουλειά δεν γίνεται. Δυστυχώς, αυτό που αντελήφθη ο μεγάλος Ελευθέριος Βενιζέλος όταν με την επαναστατική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης (1917) αρχικά και με τη μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση στη συνέχεια (1922) νομοθετούσε το αναπαλλοτρίωτο και αδιανέμητο της γης, δεν το κατάλαβαν οι επόμενες κυβερνήσεις. Έτσι, ο κάθε πατέρας μπορούσε να διαθέσει στα παιδιά του τη γη, διασπώντας την ιδιοκτησία σε μικρότερα μέρη, τα παιδιά στα εγγόνια σε ακόμη μικρότερα κ.ο.κ. Φτάσαμε λοιπόν στο σήμερα, όπου η κατανομή της γης είναι τέτοια, που μόνο ο όρος «απαξίωση» μπορεί να τη χαρακτηρίσει.

Το αγροτικό ζήτημα σήμερα συνεπώς, έχει την ακριβώς αντίθετη έννοια από εκείνη του παρελθόντος. Από τον αρχαίο κόσμο μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, το αγροτικό ζήτημα αφορούσε στη συγκέντρωση της γης στους ολίγους. Και έγιναν αμέτρητα κινήματα και επαναστάσεις, που συνοδεύτηκαν από αγροτικές μεταρρυθμίσεις για να αλλάξει αυτό. Από τον γνωστό σε όλους μας Σπάρτακο που συγκλόνισε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τους Γράκχους το 2ο αι. π.Χ. μέχρι τον Πόλεμο των Χωρικών στη μεσαιωνική Γερμανία, το δικό μας Κιλελέρ και τα νεότερα κινήματα στη Λατινική Αμερική. Σε κάθε αγροτική μεταρρύθμιση, διακρίνουμε δύο σαφώς καθορισμένες φάσεις: Η πρώτη έχει πολιτικοκοινωνικό χαρακτήρα και συνίσταται στο να κατοχυρωθεί η ιδιοκτησία στα χέρια αυτών που την καλλιεργούν. Τότε οι δουλοπάροικοι, οι ακτήμονες, οι ποπολάροι, τώρα οι… πραγματικοί αγρότες!

Είναι έγκλημα σε βάρος της εθνικής οικονομίας και των πολιτών της υπαίθρου να παραμένει η γη κατακερματισμένη και αφημένη στο έλεος των κάθε φορά πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η δεύτερη φάση αγροτικής μεταρρύθμισης έχει  τεχνικοοικονομικό χαρακτήρα και περιλαμβάνει την αναδιοργάνωση των αγροτικών δραστηριοτήτων, αποβλέποντας στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Έγκλημα σε βάρος της εθνικής οικονομίας και του λαού, δεν είναι μόνο η μη εκμετάλλευση της γης, είναι και η όλη κατάσταση με το αρδευτικό.

Μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, ατέλειωτα στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν, αφού δεν υπάρχουν οι υποδομές για την άρδευση, συχνά ακόμη κι αν πρόκειται για περιοχές δίπλα από λίμνες και ποτάμια. Η κατάσταση με τους Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων, την ίδια την υποδομή άρδευσης, το θεσμικό πλαίσιο, τις άδειες χρήσης ύδατος, το κόστος και την υπάρχουσα υποδομή, είναι γνωστή.

Και είναι απολύτως απαράδεκτη. Ας δούμε, λοιπόν, τι έκανε με τη μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση ο Ελευθέριος Βενιζέλος: Αφού προχώρησε στις απαλλοτριώσεις μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών (η αναδιανομή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία, ενώ για το σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%), για να αντιμετωπίσει έτσι τα κατάλοιπα της Βυζαντινής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που είχαν κληροδοτήσει τη γη στους τσιφλικάδες, προχωρώντας ουσιαστικά σε μια νέα «σεισάχθεια»,  έπρεπε να βρει έναν τρόπο να προστατεύσει τους νέους ιδιοκτήτες γης-καλλιεργητές από εμπόρους και μεσάζοντες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα οι ίδιοι να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους.

Έτσι, ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα και θέσπισε το πλαίσιο για τη λειτουργία των Συνεταιρισμών. Παράλληλα συγκρότησε και το υπουργείο Γεωργίας, για να εποπτεύει και να συντονίζει, οργανώνοντας τις αγροτικές υπηρεσίες του κράτους. Η Αγροτική Τράπεζα ιδρύθηκε ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός κοινωφελούς χαρακτήρα. Και σκοπός της ήταν η ενίσχυση της αγροτικής ανάπτυξης. Όχι να κερδίζει λεφτά, αλλά να στηρίζει τον αγρότη και την παραγωγή.  Ιδρύθηκε ως μια Τράπεζα Αγροτικής Πίστης, για να χρηματοδοτεί τα εφόδια, την αγορά γης, τη δημιουργία εγκαταστάσεων, διατηρώντας ρόλο τεχνικό και οργανωτικό, ευρύτερα καθοδηγητικό της αγροτικής παραγωγής.

Ο δε νόμος «περί Συνεταιρισμών», ο οποίος μάλιστα αποτέλεσε τον πρόδρομο της μεγάλης αγροτικής μεταρρύθμισης,  άλλαξε μόλις το 1979, οπότε και ξεκίνησαν οι κομματικού χαρακτήρα παρεμβάσεις, που, δυστυχώς, κορυφώνονται στις μέρες μας, αφού οι κυβερνώντες δεν εννοούν να κατανοήσουν ότι «Αγροτικός Συνεταιρισμός είναι αυτόνομη ένωση προσώπων, η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει, με την αμοιβαία βοήθεια των μελών της, την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους, μέσω μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης», ότι δηλαδή δική τους ευθύνη είναι να ορίσουν έναν «νόμο πλαίσιο» που θα ενσωματώνει τις Συνεταιριστικές αρχές και θα αφήνει τα υπόλοιπα στο καταστατικό του κάθε συνεταιρισμού.

Με απλά λόγια και με δεδομένη την καθολική αναγνώριση στο πρόσωπο και στην εθνική προσφορά του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου: Ας αντιγράψουμε το παράδειγμά του! Αν πραγματικά θεωρούμε ότι η χώρα μας έχει σήμερα ανάγκη από μια νέα αγροτική μεταρρύθμιση, οφείλουμε να βρούμε τους τρόπους, ώστε η γη να περάσει στα χέρια εκείνων που θα την καλλιεργήσουν, να διασφαλίσουμε τα ίδια τα μέσα παραγωγής και σαφώς το νερό για την άρδευση, σε ένα πλαίσιο προσαρμοσμένο στη σημερινή πραγματικότητα και στις ανάγκες που μεταβάλλονται κάθε χρόνο λόγω τη κλιματικής αλλαγής, να δημιουργήσουμε τα χρηματοδοτικά εργαλεία που θα στηρίξουν την παραγωγή τους και να διασφαλίσουμε, τέλος, το πλαίσιο προστασίας τους και να τους αφήσουμε να κάνουν τη δουλειά τους, όπως πολύ καλά ξέρουν.

Ο Βενιζέλος, για την αγροτική μεταρρύθμιση του οποίου όλοι μιλούν με τόσο θαυμασμό, αυτό έκανε. Στις τότε συνθήκες και με τα τότε δεδομένα, αλλά αυτή ήταν η μεγάλη του μεταρρύθμιση.